Sa‘dî-i Şîrâzî’nin Hayatı ve Tasavvuf Anlayışı

Abstract

ÖZ Bu çalışmamızda Sa‘dî-i Şîrâzî’nin hayatı, eserleri ve tasavvufi görüşleri incelenmiştir. Âlim ve âbid şahsiyetlerden biri olan Sa‘dî-i Şîrâzî, İran’ın Şîraz şehrinde XIII. yüzyılda yaşamış olup döneminin önemli şair ve sûfîlerinden biridir. Kaleme almış olduğu eserlerle geçmişten günümüze birçok insan ve yazarı etkilemiş olup etkisi günümüze kadar devam etmiştir. En önemli eserlerinin başında manzum ve mensur olarak kaleme alınan “Bostân” ve “Gülistân” gelmektedir. Bu iki eserin Türkçe’ye de birçok tercümesi yapılmış olup, Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulmuştur. Çalışmamızın giriş kısmında, Sa‘dî-i Şîrâzî’nin yaşamış olduğu dönemin sosyal, siyasi, ilmî ve tasavvufi durumları ele alınmıştır. Birinci bölümde Sa‘dî-i Şîrâzî’nin dünyaya gelişi, çocukluğu, babası ile olan hatıraları, ilim tahsili ve hocaları, yolculukları ve Mevlâna ile görüşmesiyle ilgili bilgiler verilmiş olup ardından da eserleri tanıtılmıştır. İkinci bölümde, Sa‘dî-i Şîrâzî’nin tasavvufi konular hakkındaki görüşleri tasavvufi kavramlar ışığında incelenmiştir. Bu kavramlar tevbe, zikir, sabır, şükür, kanaat, sükût, tevâzu, cömert, nefs, yolculuk, sohbet, velî, muhabbet, aşk ve rızâ kavramlarıdır. Sa’dî’i Şîrâzî’nin tasavvufi kavramlarla ilgili görüşlerinin sözlük anlamları verilerek, ayet ve hadislerle desteklenmiş ve konu ile ilgili âlim ve sûfîlerin görüşleri ele alınarak karşılaştırılmış ve son olarak da müellifin görüşlerine yer verilmiştir. “Bostân” ve “Gülistân”, Sa‘dî-i Şîrâzî’nin tasavvufi kavramları en yoğun olarak kullandığı eserleridir. Bostân adlı eserini yazma sebebi, yolculuklarından dönüş sırasında Şîraz’da bulunan dostlarının yanına eli boş dönmek istemeyip, bu eserini kaleme almıştır. Eserini bitirdiğinde, insanların içine girince şaşırıp kalacağı, on adet kapısı bulunan bir binaya benzetmiştir. Daha sonra eserini Salgurlu hükümdarı Ebû Bekir b. Sa’d b. Zengî’ye sunmuştur. Gülistân adlı eserini de Cennet bahçesine benzetmiş ve bu yüzden Cennetin sekiz katına atfen bu eserini sekiz bölümden meydana getirmiştir. Bu eserlerinde yoğun bir biçimde ‎ tasavvuf dilini kullanmış, insanları hidayete ulaştırmak, doğru yola eriştirmek ve sırat-ı müstakimden ayrılmamaları için nasihatlerde bulunmuştur.

ABSTRACT In this study, Sa‘dî-i Şîrâzî's life, works and mystical views were examined. Sa‘dî-i Şîrâzî, one of the scholarly and monumental figures, lived in Shiraz, Iran, in the 13th century. He lived in the 19th century and is one of the important poets and ‎Sûfîs of his period. He has influenced many people and writers from past to present with the works he has written, and his influence continues until today. His most important works are "Bostân" and "Gülistân", written in verse and prose. Many translations of these two works were made into Turkish and they were taught as textbooks in Ottoman madrasahs. Our study consists of an introduction and two parts. In the introduction, the social, political, scientific and mystical situations of the period in which Sa‘dî-i Şîrâzî lived were discussed. In the first part, information is given about where Sa‘dî-i Şîrâzî was born, his childhood, his memories with his father, his scientific education and teachers, his travels, and his meeting with Mevlâna, and then his works are introduced. In the second chapter, Sa‘dî-i Şîrâzî's views on ‎Sûfî issues were examined in the light of ‎Sûfî concepts. These concepts are repentance, dhikr, patience, gratitude, contentment, silence, humility, generous, soul, journey, conversation, saint, affection, love and consent. The dictionary meanings of Sa'dî'i Şîrâzî's views on ‎Sûfî concepts are given, supported by verses and hadiths, the views of scholars and ‎Sûfîs on the subject are included, compared from time to time, and finally the author's views are included. His works named "Bostân" and "Gülistân" are the works in which Sa‘dî-i Şîrâzî used ‎Sûfî concepts most intensively. The reason for writing his work called Bostân was that he did not want to return empty-handed to his friends in Shiraz when he returned from his travels, and he wrote this work. He likened the Bostân work to a building with ten doors that would surprise people when they entered. Sa‘dî-i Şîrâzî wrote his work called Bostân by the Salgurlu ruler Ebû Bekir b. Sa'd b. Zengi he presented it to. He likened his work Gülistân to the garden of heaven and therefore composed this work into eight sections, referring to the eight floors of heaven. He used the language of ‎Sûfîsm extensively in these works. Sa‘dî-i Şîrâzî gave advice to people to guide them, to guide them to the right path and not to deviate from the straight path.