Alı̇ Haydar Efendı̇’nı̇n Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelletı̇’l-Ahkâm Adlı Eserı̇nı̇n Kı̇tâbü’d-Dava Kısmının Merî Hukuk İle Karşılaştırılması

Abstract

ÖZ Tanzimat Dönemi kanunlaştırma faaliyetleriyle beraber Osmanlı Devleti adliye teşkilatında batının da etkisiyle bazı reformlar yapılmıştır. Bunların içerisinde en önemlisi Ahmed Cevdet Paşanın başkanlığındaki Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye çalışmasıdır. Hazırlanışı itibari ile batıdan etkilenmeyen ve yerli olan bu eserin birçok şerhi vardır. Onlardan biri ve en meşhuru Ali Haydar Efendi’nin “Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm” adlı eseridir. Bu eserin ilk basımı 1892-1898 yılları arasında on altı kitap olacak şekilde yayımlanmıştır. İkinci basımı ve çalışmamızın kaynağı olan eser, 1911 yılında İstanbul’da dört cilt olarak basılmıştır. İçerik açısından İslam ve Osmanlı hukuku külliyatı mahiyetindeki bu eserin on dördüncü kitabı Kitâbü’d-Dava çalışmamızın ilgili bölümüdür. Bir mukaddime, iki bab olan dava kitabındaki alt başlıklardan, Davanın Sıhhat Şartları’nda, davacı ve davalının uyması gereken şartlar on beş maddede açıklanmıştır. Aleyhine dava açılan kişinin Karşı Dava (Def’) açmak istediğinde dava şekilleri ve uyması gereken kurallar üç maddede açıklanmıştır. Hasım Olanlar ve Olmayanlar başlığı altında dava sürecinde husumeti söz konusu olan taraf ve aslen hasım olmayan taraf hakkındaki şartlar on üç maddede açıklanmıştır. Davanın geçerli olma şartlarından tenâkuzda, davacının davasının seyrini olumsuz yönde etkileyecek birinci sözü ile çelişen ikinci bir sözün söylenmesi olup on üç maddede açıklanmıştır. Son alt başlığımız, kazanılmış bir hakkı veya dava açabilmeye engel olan süreyi ifade eden (Mürûr-ı zeman) zaman aşımıdır. Süreleri konularına göre farklılık gösteren, bir ay, iki yıl, on yıl, on beş yıl ve otuz altı yıl gibi zamanları ifade eden zaman aşımı on altı maddede açıklanmıştır.

hukuku, Mecelle

ABSTRACT Along with the legalization activities of the Tanzimat period, some reforms were made in the judicial organization of the Ottoman state with the influence of the West. The most important of these is the Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye work headed by Ahmed Cevdet Pasha. There are many commentaries on this work, which is not influenced by the west and is local in terms of its preparation. One of them and the most famous is Ali Haydar Efendi's work called Dürerü'l-Hükkâm Şerhu Mecelleti'l-Ahkâm. The first edition of this work was published between 1892 and 1898 in sixteen books. The work, which is the second edition and the source of our study, was published in Istanbul in 1911 in four volumes. The fourteenth book of this work, which is in the nature of a corpus of Islamic and Ottoman Law in terms of content, is the relevant part of our study "Kitâbü'd-Dava". The conditions that the plaintiff and the defendant must comply with are described in fifteen articles in the Subheadings of the case book, which consists of an introduction and two chapters. When the person against whom a lawsuit is filed wants to file a Counter-Case (Def'), the forms of the lawsuit and the rules to be followed are explained in all three articles. Under the leadership of the Adversaries and Non-Adversaries, the Charter conditions of the hostile party and the non-adversarial party in the litigation process were explained in three articles. In Tenâkuz, one of the conditions for the validity of the case is that the plaintiff says a second word that contradicts complainant's first statement, which will negatively affect the course of their case, and is explained in thirteen articles. Finally, it is the statute of limitations, which refers to a vested right or the period of time that prevents the ability to file a lawsuit (Mürûr-ı zamân). The statute of limitations, which varies depending on the subject and refers to periods such as one month, two years, ten years, fifteen years and thirty-six years, is explained in sixteen articles.