YENİCE ORMANLARI’NDA (KARABÜK) DENDROKLİMATOLOJİK ANALİZLER

Abstract

ÖZET Çalışmanın kapsamı; Yenice Ormanları’ndan göknar (Abies bornmülleriana), karaçam (Pinus nigra), ve sarıçamın (Pinus sylvestris) alt ve üst yetişme sınırında aylık toplam yağış ile aylık ortalama sıcaklığın yıllık halka gelişimine etkisinin ortaya konulması ile dendroklimatolojik analizler yapılmasıdır. Yenice Ormanları, Batı Karadeniz Bölgesi’nde Karabük ilinin Yenice ilçesinde bulunmaktadır. Çalışma alanını kuzeyinde Filyos Çayı, güneyinde İncedere ve Şimşirdere havzalarının su bölümü çizgileri, doğusunda Karaağaç Deresi ve batısında İncedere havzasını Devrek Çayı havzasından ayıran su bölümü çizgisi oluşturmaktadır. Tez çalışmasında, araştırma sahasında iklime duyarlı kronolojiler oluşturmak, söz konusu kronolojilerin sıcaklık ve yağışa karşı gösterdiği ilginin yönünü tespit etmek, farklı ağaç türlerinin alt ve üst yetişme sınırlarında sıcaklık ve yağışa karşı verilen tepkinin nasıl değiştiğini belirlemek amaçlanmıştır. Ülkemizde yıllık halka gelişimi ile iklim koşulları arasındaki ilişkilerin üç farklı türün yetişme ortamında karşılatırıldığı yayınların sayıca az olduğu görülmüştür. Dolayısıyla yapılan bu çalışmamızın literatüre önemli bir katkısının olacağı düşünülmektedir. Bununla birlikte sıcaklık ve yağış koşullarında muhtemel oluşabilecek değişiklerin ağaçların çap artımı üzerindeki etkilerinin belirlenmesi bakımından yapılan çalışmanın katkı da bulunacağı öngörülmektedir. Çalışma sahasının haritaları ilgili kurumlardan alınan verilerin yeniden düzenlenmesiyle ArcGIS 10.5 programında üretilmiştir. İklim- yıllık halka genişilikleri arasında ilişkiler belirlenirken kullanılan veriler MGM’den temin edilmiş ve yeniden düzenlenmiştir. Dendroklimatolojik analizlerde çalışma sahası ve yakın çevresinde uzun dönemli verilere sahip Devrek ve Eskipazar istasyonları kullanılmıştır. Araştırma kapsamında Yenice Ormanları’nda 2 Uludağ göknarı (Abies bornmülleriana), 2 Karaçam (Pinus nigra) ve 2 sarıçam (Pinus sylvestris L.) ağaçlarından toplam 6 tane yöre kronolojisi (166, 227, 166, 136, 266, 177 yıllık) oluşturulmuştur. Analizler yapılırken kullanılan göknar, karaçam ve sarıçam örnekleri alt ve üst yetişme sınırlarından artım burgusu yardımıyla 15 canlı ağaçtan 30 kalem şeklinde alınmıştır. Yıllık halka genişlikleri LINTAP-TSAP sisteminde ölçülmüş olup eşleştirmeler ise COFECHA programında yapılmıştır. Yıllık halka serilerinin standartlaştırması ARTSAN programında gerçekleştirilmiş, yaşa bağlı oluşan etkilerin giderilmesi sağlanmıştır. Oluşturulan tüm yöre kronolojileri için yıllık halka genişlikleriyle Devrek ve Eskipazar meteoroloji istasyonlarının aylık ortalama sıcak ve aylık toplam yağış verileri arasındaki ilişkilerin belirlenmesi DENDROCLIM2002 programında tepki fonksiyonları hesaplanmasıyla ortaya çıkarılmıştır. İstatistiki açıdan 0,95 güven düzeyinde anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Aylık toplam yağışların tepki fonksiyonu sonuçlarına göre araştırma sahasında çalışılan yöre kronolojileri için şubat ayı ve halka oluşum yılının ekim ayı aylık toplam yağışları yıllık halka gelişimini tüm istasyonlar için tüm yörelerde pozitif yönde etkilemektedir. Önceki yılın aralık ayı ile halka oluşum yılının ocak, mart ve mayıs ayları aylık toplam yağışları göknar, karaçam ve sarıçam ağaçlarında genel olarak yıllık halka gelişimini negatif yönde etkilemektedir. Haziran-temmuz dönemi aylık toplam yağışları göknar ve sarıçam ağaçları için yıllık halka gelişimine etkisi pozitif yöndedir. Aylık ortalama sıcaklıkların tepki fonksiyonu sonuçlarına göre, Yenice göknar üst yetişme sınırında nisan ayı ortalama sıcaklıkları yıllık halka gelişimine etkisi negatif yönde 0.95 güven düzeyinde anlamlı çıkmıştır. Yenice karaçam üst sınır yöre kronolojisi için ağustos ayının aylık ortalama sıcakları yıllık halka gelişimine etkisi 0.95 güven düzeyinde pozitif yönde anlamlı çıktığı görülmektedir. Genel itibariyle tüm istasyonlarda tüm yöreler için halka oluşum yılının nisan, haziran ve ekim aylarının ortalama sıcaklıkları halka gelişimi arasında negatif; önceki yılın kasım ayı ile halka oluşum yılının mart, ağustos ve aylarının ortalama sıcaklıkları arasında pozitif yönde ilişki görülmektedir. Özetle karaçam ve sarıçamlarda ocak ve mart aylarının aylık toplam yağışları halka gelişimini negatif yönde etkilemiştir. Göknar alt ve üst yetişme sınırında önceki yılın ekim ayı ortalama sıcaklıkları pozitif yönde etkisi ortaya çıkarken aynı zamanda YGA yöresinde Devrek istasyonu aylık ortalama sıcaklıkları yıllık halka gelişimine etkisi pozitif yönde anlamlı bulunmuştur.

ABSTRACT The scope of the study is fir (Abies bornmülleriana), black pine (Pinus nigra) and Scots pine (Pinus sylvestris) from Yenice Forests of the monthly total precipitation and monthly average temperature at the lower and upper growing limit dendroclimatological analyzes are carried out to reveal the effect of annual ring development. Yenice Forests are located in the Yenice district of Karabük province in the Western Black Sea Region. The water section lines of the Filyos River basins in the north, the İnce Stream and Şimşir Stream basins in the south and Karaağaç Stream in the east and to the west it forms the water division line separating the İncedere basin from the Devrek Stream basin. Within the study of the thesis, to create climate-sensitive chronologies in the research is to determine the direction of the interest of these chronologies towards temperature and precipitation, it was aimed to determine how the response to temperature and precipitation changes at the lower and upper growth limits of different tree species. Publications comparing the relationships between annual ring development and climatic conditions in our country in the growing environment of three different species have been observed, but they are few. Therefore, it is thought that this study will make an important contribution to the literature. However, in terms of determining the effects of possible changes in temperature and precipitation conditions on the diameter increase of trees, it is foreseen that the study will also contribute. The maps of the study area were produced in the ArcGIS 10.5 program by rearranging the data received from the relevant institutions. The data used to determine the relationship between climate and annual ring widths were obtained from MGM and reorganized. Devrek and Eskipazar stations with long-term data in the study area and its vicinity were used in dendroclimatological analyses. Within the scope of the research, a total of 6 local chronologies (166, 227, 166, 136, 266, 266, 177 years) were created from 2 Uludağ fir (Abies bornmülleriana), 2 black pine (Pinus nigra) and 2 Scots pine (Pinus sylvestris L.) trees in Yenice Forests. The samples of fir, black pine and Scots pine used in the analyses were taken from the upper and lower limits of growth with the help of an increment borer from 15 living trees in the form of 30 cores. Annual ring widths were measured in the LINTAP-TSAP system, and crossdating was performed using the COFECHA program. Standardization of the annual ring series was carried out in the ARTSAN program to eliminate age-related effects. The relationships between the annual ring widths and the monthly average temperature and monthly total precipitation data of Devrek and Eskipazar meteorological stations were determined by calculating the response functions in the DENDROCLIM2002 program. Statistically significant relationships were found at 0.95 confidence level. According to the results of the response function of monthly total precipitation, monthly total precipitation in February and October of the ring formation year for the chronologies of the sites studied in the research area positively affects the annual ring growth in all sites for all stations. Monthly total precipitation in December of the previous year and January, March and May of the ring formation year generally affect the annual ring growth negatively in fir, black pine and Scots pine trees. Total monthly precipitation in June-July positively affects annual ring growth for fir and black pine trees. According to the results of the response function of monthly average temperatures, the effect of April average temperatures on annual ring growth in the upper growing limit of Yenice fir was negative and significant at 0.95 confidence level. For the Yenice black pine upper limit chronology, the effect of monthly mean temperatures of August on annual ring growth was significant in a positive direction at 0.95 confidence level. Generally, there is a negative correlation between the average temperatures of April, June and October in the year of ring formation and ring growth and a positive correlation between the average temperatures of November of the previous year and March, August and August in the year of ring formation. In summary, monthly total precipitation in January and March had a negative effect on ring growth in black pine and Scots pine. In the upper and lower limits of fir growth, the average temperature of October of the previous year had a positive effect, while the monthly average temperature of Devrek station in the YGA site significantly positively impacted annual ring growth