Uluslararası Belgelerde Azınlık Haklarının Hukuki Durumu

Abstract

ÖZ

Ülkelerde çoğunluklar içinde yaşayan azınlıklar bulunmaktadır. Azınlık olarak ülkeler de tanımlanmak ve kabul edilmek için ise ülke nüfusundan sayısal olarak az bulunmak gibi ülke de egemen konumda olmamak gibi ülke vatandaşı olmak gibi çoğunluktan farklı özelliklere sahip olmak ve kendine ait bu özellikleri koruma içgüdüsüne sahip olmak gibi kabul edilmiş ve ele alınmış birtakım şartlar bulunmaktadır. Azınlıkların azınlık grubu olarak var olma hakkı, eşitlik ve ayrım gözetilmeme hakkı, azınlık kimliğinin tanınması ve kimlik unsurlarının yaşatılması, geliştirilmesi hakkı bulunmaktadır. Vatandaşlık ödevlerini yerine getirmek ve devletine ve milletine sadakat göstermek her vatandaşın görevi olduğu gibi azınlıkların da görevidir. Azınlıklar bu hak ve ödevlerini yerine getirirken ise birbirlerinin de hak ve ödevleri olduğunu unutmamalı, saygı göstermeli ve haklarını ve ödevlerini kullanırken yasa dışı davranmamalıdır. I. Dünya Savaşı’na kadar azınlık gruplarının taleplerine yönelik uluslararası kurumsal bir yapı ortaya konulamamıştır. I. Dünya Savaşı sonrası ise azınlık haklarıyla ilgili denetim ilk defa Milletler Cemiyeti döneminde sağlanmıştır. Bu dönemde yapılan sözleşmeler ve bildirimler sayesinde ise azınlıklar azınlık olarak tanınarak MC’nin denetiminde korunmaya başlamışlardır. Birleşmiş Milletler Döneminde ise azınlıkların korunmasının yerini artık insan haklarının korunması kavramı almıştır. Ulusal azınlıkların korunmasına dair Çerçeve Sözleşme ve bölgesel veya azınlık dilleri için yapılan Avrupa Şartı, Avrupa Konseyi’nde kabul gören sözleşmelerdendir. Azınlıkların haklarıyla ilgili faaliyet gösteren örgütlerin başında ise Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı gelmektedir. AGİT’de ise AK gibi azınlık hakları ele alınmış ve bu çerçeve de Helsinki Nihai Senedi, Madrid İzleme Toplantısı, Viyana Dokümanı, İnsani Boyut Konferansı olarak Kopenhag, Avrupa da yeni bir düzen için yapılan Paris Şartı, Cenevre Dokümanı, Moskova da gerçekleşen İnsani Boyut Konferansı, belge niteliğini taşıyan Prag Belgesi, 1992 yılında yapılan Helsinki-II Zirve Bildirisi ve sonucunda oluşturulan Azınlıklara Ait Yüksek Komiserlik ve son olarak ODIHR/AGİT İnsani Boyut Konferansları yapılmıştır. Avrupa Birliği’nde ise insan haklarına yönelik olarak Avrupa Tek Senedi, Maastricht Antlaşması, Kopenhag Antlaşması/Kriterleri ve Amsterdam Antlaşması yapılmıştır. Türk hukuk sistemini Osmanlı İmparatorluğu açısından ele aldığımızda geçmişte Osmanlı Devleti’nin birbirinden farklı kavimlerden ve milletlerden oluştuğunu görmekteyiz. Osmanlı’da yönetim sistemi ise ümmet sistemine dayanmaktadır. Azınlıklara uygulanan sistem ise zimmet ehli akdine dayanmaktadır ve Müslüman kimlikli insanlar çoğunluk, gayrimüslim kimlikli insanlar ise azınlık statüsünde değerlendirilmektedir. Osmanlı İmparatorluğunda tebaa anlayışı hakimdir ve bu anlayış farklı milletlerin birbirleri ile uyum içinde yaşamalarını sağlamıştır. Gayrimüslimler ise kendi kurum ve kurumunun kurallarını birçok dalda düzenleme ve belirleme yetkisine sahiptir. Gayrimüslimler başlarında olmasını istedikleri önderlerini seçme yetkisine sahiptir. Görüldüğü üzere Osmanlı Devleti’nde millet sistemi hakimdir ve bu sistem sayesinde gayrimüslimlere birtakım özerk haklar tanınmıştır. Devletin oluşması ve gelişmesi sonucunda ise milliyetçilik ilkesi ortaya çıkmış bu da zamanla azınlık olgusunu ortaya çıkartmıştır. Gayrimüslimlere ise bu azınlık olgusu çerçevesinde birtakım haklar tanınmıştır ve bu anlamda ise Lozan da yapılan Barış Antlaşması ve Bulgarların ve Türklerin dostluğu için yapılan Dostluk Antlaşması gayrimüslimlerin haklarını konu edinen önemli sözleşmelerdir. Azınlıklarla ilgili konularda ise Türk Anayasalarına kaynaklık eden belge Lozan Antlaşması’dır. 1921 Anayasasında ise milliyetçilik konusuyla ilgili herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. 1924 Anayasasında ise milliyetçilik ilkesi düzenlenmeye başlamıştır. Milliyetçilik ilkesi ile ilgili olarak ise 1961 yılında yapılan anayasada milliyetçilik ilkesi için milli devlet kavramı kullanılmıştır. 1982 yılında düzenlenen anayasada ise milliyetçilik ilkesi kavramının yerini Atatürk milliyetçiliği kavramı almıştır.

ABSTRACT

There are minorities living among majorities in countries. In order to be defined and accepted as a minority in countries, there are some accepted and addressed conditions such as being numerically less than the population of the country, not being in a dominant position in the country, being a citizen of the country, having different characteristics from the majority, and having the instinct to protect these characteristics. Minorities have the right to exist as a minority group, the right to equality and non-discrimination, the right to recognition of minority identity and the right to maintain and develop identity elements. It is the duty of every citizen, as well as the duty of minorities, to fulfill their civic duties and show loyalty to their state and nation. While fulfilling these rights and duties, minorities should not forget that they also have rights and duties of each other, they should respect each other and not act illegally while exercising their rights and duties. Until World War I, an international institutional structure could not be established to address the demands of minority groups. After World War I, control over minority rights was provided for the first time during the League of Nations. Thanks to the agreements and declarations made during this period, minorities were recognized as minorities and began to be protected under the supervision of the MC. During the United Nations Era, the protection of minorities was replaced by the concept of protection of human rights. The Framework Convention for the protection of national minorities and the European Charter for regional or minority languages are among the conventions accepted in the Council of Europe. The Organization for Security and Co-operation in Europe is one of the leading organizations operating on the rights of minorities. In the OSCE, minority rights, like the EC, were discussed and within this framework, the Helsinki Final Act, the Madrid Follow-up Meeting, the Vienna Document, the Copenhagen Human Dimension Conference, the Paris Charter for a new order in Europe, the Geneva Document, and the Human Dimension Conference held in Moscow. , the Prague Document, which is a document, the Helsinki-II Summit Declaration held in 1992 and the High Commissioner for Minorities established as a result, and finally the ODIHR/OSCE Human Dimension Conferences were held. In the European Union, the Single European Act, the Maastricht Treaty, the Copenhagen Treaty/Criteria and the Amsterdam Treaty have been made regarding human rights. When we consider the Turkish legal system from the perspective of the Ottoman Empire, we see that the Ottoman Empire consisted of different tribes and nations in the past. The management system in the Ottoman Empire is based on the ummah system. The system applied to minorities is based on the dhimmah contract, and people with a Muslim identity are considered as the majority, while people with a non-Muslim identity are considered as a minority. In the Ottoman Empire, the concept of subjecthood prevailed, and this understanding enabled different nations to live in harmony with each other. Non-Muslims, on the other hand, have the authority to regulate and determine the rules of their own institution and institution in many branches. Non-Muslims have the authority to choose the leaders they want. As can be seen, the nation system was dominant in the Ottoman Empire, and thanks to this system, some autonomous rights were granted to non-Muslims. As a result of the formation and development of the state, the principle of nationalism emerged, which over time revealed the phenomenon of minority. Non-Muslims have been granted some rights within the framework of this minority phenomenon, and in this sense, the Peace Treaty signed in Lausanne and the Friendship Treaty made for the friendship of Bulgarians and Turks are important agreements regarding the rights of non-Muslims. On matters related to minorities, the document that forms the basis of the Turkish Constitution is the Treaty of Lausanne. There is no regulation on the issue of nationalism in the 1921 Constitution. In the 1924 Constitution, the principle of nationalism began to be regulated. Regarding the principle of nationalism, the concept of national state was used for the principle of nationalism in the constitution made in 1961. In the constitution drawn up in 1982, the concept of the principle of nationalism was replaced by the concept of Ataturk nationalism.