تعقُّبات ابن حجر العَسقلاني في "لِسان الميزان" على الأزدي في أحكامه على الرُّواة

Abstract

لملخص فنُّ النَّقد والاستدراك والتعقيب من مُهمِّات العُلوم التي برع فيها وأتقنها عُلماءُ الحديث، وأعطوها الحيَّز الكبير من جُهدهم ووقتهم، وظهر في هذا الفنِّ كُتبٌ ومؤلفات مستقلة، والكثير من هذه التعقبات والاستدراكات مبثوثٌ في ثنايا الكتب؛ سواء العامَّة منها، أو الخاصَّة بكتب تراجم الرُّواة، أو الضُّعفاء منهم على وجه الخُصوص، ويهَدف هذا البحثُ إلى دراسة واستقصاء تعقُّبات ابْنِ حَجَر العسقلاني الواردة في كتابه "لِسان الميزان" ونقدهِ لأحكام الأزدي وأقواله في الرُّواة، وعلى أهمية تعقبات ابن حجر واستدراكاته إلا أن الباحث يرى أن الصَّواب قد خالفه في بعضها، ولذلك يهدف هذا البحث الى نقد تعقبات ابن حجر واستدراكاته على أقوال الأزدي، والتمييز بين ما يراه الباحث صوابا منها، وبين ما يرى الباحث أن ابن حجر قد جانبه الصواب فيها. وقد بلغ عدد الرُّواة الذين تعقَّب ابنُ حجرٍ الأزديَّ في كتابه "لسان الميزان" (127) رواياً، منهم (20) راويا وثقهم الأزدي، وقام ابن حجر بتضعيفهم، و (79) راوياً ضعفهم الأزدي وعارضه ابن حجر فيهم، و (28) راوياً تعقبه في أخطاء في أسماء الرواة وكناهم، ذكر ابن حجر أن الأزدي قد أخطأ فيها، وقد توصَّل الباحث إلى أن (35) راواياً جانب فيها الصواب أحكام ابن حجر، واعتمد الباحث في ذكر هذه التعقبات واستقصائها على منهج الاستقراء الكامل لها في كتاب "لسان الميزان" والاستقراء الناقص لما ورد في غيره من الكتب والمؤلفات العامة أو الخاصَّة، كما اعتمد منهج النقد والتحليل في نقد هذه الأقوال والتمييز بينها، وجاء هذا البحث في مقدمة واربعة فصول وخاتمة.

ÖZET Tenkit, tashih ve yorum sanatı, hadis alimlerinin üstün ve hakim olduğu ilimlerin gerekliliklerinden olup, bu konuda büyük emek ve zaman harcamışlardır. Bu ilimle ilgili müstakil kitap ve eserler verilmiş olup, bu tenkit ve düzeltmelerin çoğu ister genel olanları, ister râvilerle ilgili teracim kitaplarına özgü olanları, ister özelde zayıf olanları kitapların kıvrımları arasında dağılmış durumdadır. Bu araştırma, İbn Hacer el-Askalanî'nin "Lisanu'l-Mizan" adlı eserinde yer alan tenkitlerini, onun Ezdî'nin hükümlerine yönelik eleştirilerini ve râviler hakkındaki sözlerini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırmacı, İbn Hacer'in tenkit ve düzeltmelerinin önemine rağmen bazılarında doğru görüşün kendisiyle çeliştiği kanaatindedir. Dolayısıyla bu araştırma, İbn Hacer'in Ezdî'nin sözleriyle ilgili yorumlarını ve düzeltmelerini eleştirmeyi ve araştırmacının bu sözlerde doğru kabul ettiği şeyler ile İbn Hacer'in hatalı olduğuna inandığı şeyleri birbirinden ayırmayı amaçlamaktadır. İbn Hacer'in "Lisânu’l-Mizan" adlı eserinde izini sürdüğü râvîlerin sayısı (127) râvîye ulaşırken bunların arasında Ezdi’nin kaydettiği (20) ravi de bulunmaktadır. İbn Hacer onları zayıf saymış, (79) ravi de Ezdi tarafından zayıf sayılmış ve İbn Hacer bu konularda ona karşı çıkmıştır. (28) ravi hakkında, ravilerin isim ve lakaplarındaki hatalar yapmış, İbn Hacer de, Ezdi'nin bu konuda hata yaptığını belirtmiştir. Araştırmacı, İbn Hacer'in (35) ravi hakkında hükümlerinin yanlış olduğu sonucuna varmıştır. Bu bulgulardan bahsederken ve araştırırken araştırmacı "Lisânu’l-Mizan" adlı eser ve diğer genel-özel kaynaklar üzerinden tam bir tümevarım metodunu takip etmiştir. Bu ifadelerin eleştirisi ve aralarında bir temyiz yapılmasında ise eleştiri ve analiz yöntemini benimsemiştir. Bu araştırma bir giriş, dört bölüm ve bir sonuçtan oluşmuştur.

ABSTRACT Hadith criticism, correction, and commentary is one of the significant sciences in which the scholars of hadith excelled and mastered, and much attention has been paid to it. Many books and works specialized in this specific science were published, and many of these commentary and corrections are scattered within the books, mainly, general books, books on biographies of narrators in general, or weak ones in particular. This research aims to study and investigate Ibn Hajar Al-Asqalani’s comments in his book “Lisan Al-Mizan” and his criticism of Al-Azdi’s rulings and his sayings about the narrators. Despite the importance of Ibn Hajar’s comments and corrections, the researcher believes that some of them were incorrect. Therefore, this research aims to criticize Ibn Hajar’s comments and corrections on Al-Azdi’s sayings, and to distinguish between what is right and wrong. The number of narrators whom Ibn Hajar tracked down in his book “Lisan al-Mizan” reached (127) narrators, including (20) narrators whom Al-Azdi entrusted, while Ibn Hajar considered them weak. (79) narrators who were weakened by Al-Azdi whereas Ibn Hajar opposed that. In addition, Ibn Hajar identified that in (28) narrators, al-Azdi made mistake in their names and nicknames. Moreover, the researcher concluded that there were (35) narrators in which the rulings of Ibn Hajar were incorrect. The researcher relied on the comprehensive inductive approach of book “Lisan al-Mizan” as well as the incomprehensive inductive approach of other works. Besides, the criticism and analysis approaches were also adopted in criticizing these statements and distinguishing between them. Finally, this research consisted of an introduction, four chapters, and a conclusion.