İmam Muhammed b. Alî el-Kaffâl eş-Şâşî el-Kebîr ve “Meḥâsinü’ş-Şerîʿa” Adlı Kitabındaki Fıkhî Metodu

Abstract

ÖZET Fıkhi metotların araştırılması ve incelenmesi özellikle bir mezhep ekolünde önemli ve ağırlığı olan büyük bir imamla ilgiliyse son derece önem arz etmektedir. Bu nedenle en önemli eseri olan ‘Meḥâsinü’ş-şerîʿa’ üzerinden Kaffâl eş-Şâşî’nin fıkhî metodunun çalışılması، barındırdığı etki ve fıkhî çabaları sebebiyle çok ciddi bir hizmettir. Zira bu eser، fıkıh literatürü açısından oldukça zengin bir içeriğe sahiptir. Araştırmacılar، fukahanın vazetmiş olduğu ve günümüz modern fıkhî problemlerin çözümünde ilim ehli için temel kabul edilen metot ve usulleri bilmeye şiddetle muhtaçtırlar. Araştırma، İmam Kaffâl eş-Şâşî el-Kebîr'in ‘Meḥâsinü’ş-şerîʿa’ adlı eserindeki fıkhî metodunu، yine onun benimsediği kaynak ve delilleri inceleyerek، bunlara nasıl başvurulması ve bunlardan nasıl yararlanılması gerektiğini açıklamayı amaçlamaktadır. Bu çalışma aynı zamanda fıkhî kaide ve ilkeleri kullanma biçimine، şeriatın maksatlarına verdiği öneme، kendi kitabında fıkhî mezhepleri sunuş şekli ile bunlar arasında kendi görüşleri ve seçimleri doğrultusunda yaptığı tercihlere ışık tutmaya çalışmaktadır. Buna ek olarak çalışma Kaffâl eş-Şâşî’nin ‘Meḥâsinü’ş-şerîʿa’ adlı eserinde fıkhî yaklaşımını، ittifak veya ihtilaf edilen deliller fark etmeksizin dayandığı kaynakların ve delillerin bir incelemesini، bunlara nasıl müracaat edildiğini ve bunlardan nasıl yararlandığını ele almaktadır. Araştırmada bununla beraber fıkhî metotla ilgili başka alt başlıklar da bulunmaktadır. Bu çalışmada araştırmacı، tümevarım، analitik ve tümdengelim yöntemlerinden yararlanmıştır. Bunları da eş-Şâşî’nin zikredilen kitabı üzerinden metodu ile ilgili metinleri toplayıp، ortaya çıkması muhtemel noktalar üzerinden bu metinleri tahlil ederek yapmıştır. Bunun sonucunda da kitabın telifinde benimsediği fıkhi metodu ortaya koymuştur. Çalışma metodolojik olarak aynı zamanda، Kaffâl eş-Şâşî’nin، fıkıhî görüş ve tercihlerinin yanı sıra، mezhepler arasında tercih konusunda benimsediği metodolojiye odaklanarak hükümlerde delillere dayanması noktasının fıkhî analizine dayanmaktadır. Çalışmada netice olarak önemli bulgular elde edilmiştir. Bunlardan bazılarını şu şekilde ifade etmek mümkündür: Kaffâl eş-Şâşî görüş sahibi ve Şafiî mezhebinde otorite olan fakihlerden biridir. Bunu da Hanefi mezhebinin yaygın olduğu ülkesinde Şafiî mezhebini yayarak ortaya koymuştur. Metot konusunda ise; ittifak edilen delillere ek olarak، istihsan، mesalihi mürsele، örf، seddi zeria ve şer’u men keblena gibi diğer delilleri de kullanmıştır. Şer’î hükümlerin istinbatında fıkhî kaide ve ilkeleri benimsemiş ve Şafii olmasına rağmen zaman zaman mezhebine muhalefet etmiştir. Karşılaştırmalı fıkhi meselelerde çoğunlukla birini diğerine tercih etmeksizin mezheplerin görüşlerini zikretmiştir. Kendi yaklaşımında fıkhî konuların tahlilinde makasıdü’ş-şeri’a’yı da kullanmış ve hükümlerin illet ve maslahatlara binaen vazedildiğini ifade etmiştir. Bununla beraber bazı hükümlerin illetlerinin zahir olmaması sebebiyle ta’abbudî olduğunu da belirtmiştir. Hükümlerde ve nassların anlaşılmasında aklın önemine vurgu yapmış olmasına rağmen، fiillerde hüsün ve kubuhun şer’î olduğunu ve aklın onları idrak edemeyeceğini belirterek bu konuda Eşariler ve usulcülerin çoğunluğuyla aynı görüşü paylaşmıştır.

ABSTRACT The research and study of fiqhi methods is of utmost importance، especially when it concerns a great imam who is important and weighty in a school of thought. Therefore، the study of Kaffāl al-Shāshī's jurisprudential method through his most important work، 'Meḥāsin al-sharīʿa'، is a very serious service due to its influence and his jurisprudential efforts. This is because this work has a very rich content in terms of fiqh literature. Researchers are in dire need of knowing the methods and procedures that the fuqaha preached and which are considered fundamental for scholars in solving today's modern fiqh problems. The research aims to explain Imam al-Kaffāl al-Shāshī al-Kabīr's approach in his work 'Meḥāsin al-sharīʿa' by examining the sources and evidences he adopted and explaining how they should be consulted and utilized. At the same time، he tries to shed light on the way he uses fiqh rules and principles، the importance he attaches to the purposes of sharia، the way he presents fiqh sects in his book، and the choices he makes among them in line with his own views and choices. In addition، the study examines Kaffāl al-Shāshī al-Kabīr's approach to jurisprudence in his 'Meḥāsin al-sharīʿa'، including an analysis of the sources and evidence he relied on، how they were consulted، and how he made use of them، regardless of whether they were agreed or disagreed. In addition، there are other subheadings related to the fiqh method in the research. In this study، the researcher utilized inductive، analytical and deductive methods. He did this by collecting texts related to his method from al-Shāshī's book and analyzing these texts on the points that are likely to arise. As a result، he revealed the fiqh method he adopted in writing the book. Methodologically، the study is also based on the fiqh analysis of Kaffāl al-Shāshī al-Kabīr's reliance on evidence in judgments، focusing on his fiqh opinions and preferences، as well as the methodology he adopted regarding the choice between sects. As a result، the study yielded important findings. It is possible to express some of them as follows: Kaffāl al-Shāshī was one of the jurists who had an opinion and was an authority in the Shafi'i madhhab. He demonstrated this by spreading the Shafi'i madhhab in his country where the Hanafi madhhab was widespread. As for methodology، in addition to the unanimous evidence، he used other evidence such as istihsan، masalih mursalah، custom، seddi zeri’a and sharu man kablana. He adopted the fiqh rules and principles in deriving the Sharī'ah provisions، and although he was a Shafi'ī، he sometimes opposed his sect. In comparative jurisprudential issues، he mostly cited the views of the sects without favoring one over the other. In his own approach، he also used maqasid al-shari'a in the analysis of jurisprudential issues and stated that rulings are based on reasons and maslahah. However، he also stated that some rulings are ta'abbudī because their causes are not apparent. Although he emphasized the importance of the intellect in judgments and the understanding of sources، he shared the same view with the majority of the Ashari and usulists on this issue by stating that the husn and kubh in actions are Sharī'ah and the intellect cannot comprehend them.