XVI. Yüzyıl Osmanlı Ekonomisinde Ortaya Çıkan Mali Bunalımın; Tımar, Çiftlik ve Zanaatlar Üzerine Etkisi

Abstract

ÖZ

Osmanlı Devleti’nin ekonomik yapısı XVI. yüzyılın sonlarına kadar oldukça güçlü bir sisteme dayanmaktaydı. Yapılan savaşlar sonucunda fethedilen topraklar üzerinde kurulan tımar sistemi hem Osmanlı ekonomik yapısını hem de Osmanlı ordusunu olumlu çerçevede şekillendiriyordu. Bu sistem sayesinde merkezi hükümet çok büyük masraflar yapmadan savaş zamanlarında bir orduya sahip oluyor, tarımsal alanda üretimi sürekli kılıyor ve merkezi hazineye ulaşması gereken vergileri rahatlıkla toplayabiliyordu. XVI. yüzyılın sonralarında Avrupa’da başlayan gümüş bolluğu zamanla bütün dünyaya yayıldığı gibi Osmanlı Hükümetini de etkisi altına almıştı. Bu dönemde Avrupa da olduğu gibi Osmanlı Ülkesi içerisinde de fiyat artışları yaşanmış, yaşanan artışlar neticesinde hükümet akçenin tağşiş edilmesi kararını vermişti. Fakat bu durum beklenen etkiyi yaratmamış enflasyonu iyice tetiklemişti. Yaşanan bu Fiyat Devrimiyle beraber yine Avrupa’da savaş teknolojileri değişmeye başlamıştı. Değişen savaş teknolojileri karşısında ise Osmanlı Devleti’nin savaş gücü olan tımarlı sipahilerin önemi giderek azalıyordu. Sipahilerin öneminin azalması tımar sistemini de olumsuz etkilemişti. Tımar sisteminde yaşanan olumsuzluklar merkez hazinesini ciddi bunalımlara sürüklüyordu. Artık kırsal bölgelerden toplanan vergiler hazineye ulaşmıyordu. Hükümet bu durumun önüne geçebilmek için tımar sistemi yerine iltizam usulüne geçmişti. Bu usulde mültezimler tarafından toplanan vergiler direkt olarak hazineye bağlanması amaçlanmıştı. Mültezimler devlete ödemeyi garanti ettikleri vergi gelirlerini topladıktan sonra kendi kârlarını maksimize etmek için köylü halka çeşitli baskılar uygulamaya başlamıştır. Mültezimlere yüksek faizlerle borçlanan köylü halkın üzerinde bir de hükümetin vergi gelirlerini arttırmak için uyguladığı yeni vergi yükleri bulunuyordu. Savaş ve olağanüstü dönemlerde toplanan bu vergiler artık Osmanlı hükümeti tarafından alışkanlık haline gelerek artan oranlarla senelik olarak toplanmaya başlamıştı. Bu baskılara daha fazla dayanamayan köylü ise çareyi toprağını terk etmekte bulmuştur. Tez çalışmamız içerisinde Osmanlı Devleti’nin XVI. yüzyılda yaşadığı ekonomik sorunlar dört ana başlık altında incelenmeye çalışılmıştır. Birinci bölüm de XVI. yüzyıl Osmanlı mali bunalımı sebepleri açıklanmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde mali bunalımın tımar sistemi üzerindeki etkileri incelenmiştir. Üçüncü bölümde çiftlik kavramı ve bu kavramın Osmanlı Devleti’nde ortaya çıkış sebepleri incelenmiştir. Dördüncü bölümde ise yaşanan bu gelişmelerin Osmanlı zanaatları üzerinde ki etkileri incelenmeye çalışılmıştır.

ABSTRACT

The economic structure of the Ottoman Empire relied on a robust system until the late 16th century. The timar system established on conquered lands through wars shaped both the Ottoman economic structure and its military positively. This system enabled the central government to maintain an army during wartime without incurring significant expenses, ensure continuous agricultural production, and efficiently collect taxes for the central treasury. In the later 16th century, the abundance of silver in Europe spread globally, affecting the Ottoman government as well. Similar to Europe, price increases occurred within the Ottoman realm, prompting the government to debase the currency. However, this measure failed to yield the intended effects and exacerbated inflation. Concurrently, changes in warfare technologies in Europe also began affecting the Ottoman Empire, diminishing the significance of the timariot cavalry, the backbone of Ottoman military strength. This decline in importance adversely affected the timar system. The shortcomings in the timar system plunged the central treasury into severe crises, as taxes collected from rural areas failed to reach the treasury. To address this, the government transitioned from the timar system to the iltizam system, where tax revenues collected by tax farmers (mültezims) were directly linked to the treasury. Mültezims, however, began exploiting the rural populace to maximize their profits, further burdening them with high-interest loans and additional taxes imposed by the government to increase revenue during times of war and crises. Faced with mounting pressures, many peasants abandoned their lands. This thesis examines the economic challenges faced by the Ottoman Empire in the 16th century under four main sections. The first section explores the causes of the Ottoman financial crisis. The second section analyzes the impact of the financial crisis on the timar system. The third section investigates the concept of tax farming and its emergence in the Ottoman Empire. Finally, the fourth section examines the effects of these developments on Ottoman crafts and industries.