İran’ da Kadın Olmak: Kadınların Sosyal Hakları

Abstract

ÖZ İranlı kadınların sosyal hakları, devrim öncesi ve devrim sonrası dönemler arasında önemli değişikliklere uğramıştır. Devrim öncesi dönemde, Şah Muhammed Rıza Pehlevi’nin yönetimi altında kadınlar, oy hakkı gibi sınırlı haklar elde etmiş ve eğitim ile iş gücüne erişimleri genişlemiştir. Ancak 1979 İslam Devrimi sonrasında kadın hakları büyük ölçüde kısıtlanmış; zorunlu örtünme (hijab) uygulaması getirilmiş ve geleneksel cinsiyet rollerine dönüş yaşanmıştır. Bu tez çalışması, İranlı kadınların sosyal haklarının evrimini vurgulayarak, iki dönem arasında eğitim ve iş fırsatlarını, giyim kurallarını, siyasi katılımı ve cinsiyet rollerindeki değişimi karşılaştırmaktadır. Devrim, kadın haklarında bir gerilemeye yol açmış, toplumsal ve siyasi katılımlarını sınırlamıştır. Ancak bu durumun zaman içinde toplumsal ve siyasi dinamiklerin evrimi nedeniyle değişebileceğini belirtmek önemlidir. Devrim öncesi dönemde, 20. yüzyılın ortalarında Şah Muhammed Rıza Pehlevi’nin yönetimi altında, İranlı kadınlar belirli sosyal haklara kavuşmuştur. Bu dönemde kadınlar, oy hakkı gibi bazı temel haklara sahip olmuştur. Eğitim ve iş gücüne katılım konusunda da belirli gelişmeler yaşanmıştır. Özellikle büyük şehirlerde, kadınların eğitim ve iş fırsatları genişlemiştir. Ancak, kırsal bölgelerde ve geleneksel topluluklarda, kadınların yaşadığı sorunlar devam etmiştir. 1979 İslam Devrimi sonrasında ise İran’da radikal değişiklikler yaşanmıştır. İslam Devrimi’nin liderleri, İslam’a dayalı bir toplum modeli oluşturmayı amaçlamışlardır. Bu bağlamda, kadınların giyim tarzlarına ve davranışlarına yönelik sıkı kurallar getirilmiştir. Zorunlu örtünme (hijab) uygulaması başlatılmış ve geleneksel İslam normlarına uygun olarak cinsiyet rolleri belirlenmiştir. Kadınların siyasi katılımları sınırlanmış ve toplum içindeki rolleri daha geleneksel bir çerçeveye oturtulmuştur. Bu değişiklikler, birçok kadın için büyük bir kısıtlama ve gerileme anlamına gelmektedir. Ancak zaman içinde, özellikle genç kuşaklarda, bu kısıtlamalara karşı tepkiler artmıştır. Bazı kadınlar, daha fazla eğitim ve iş fırsatlarına erişim için mücadele etmiş ve toplumsal değişim talepleriyle ortaya çıkmışlardır. Sonuç olarak, İranlı kadınların sosyal haklarındaki evrim, devrim öncesi ve sonrası dönem kıyaslandığında büyük farklar yaşamıştır. Ancak bu süreç karmaşık ve çok yönlüdür. Çünkü toplumun farklı kesimleri arasında tutarsızlıklar ve çatışmalar yaşanmıştır. İran’da kadın hakları, toplumun evrimi, siyasi durum ve uluslararası etkileşimler gibi birçok faktörün etkisi altında şekillenmiştir.

ABSTRACT Irandan women’s social rights have undergone significant changes between the pre- revolutionary and post-revolutionary periods. In the pre-revolutionary period, under the rule of Shah Mohammad Reza Pahlavi, women gained limited rights, such as the right to vote, and their access to education and the workforce expanded. However, after the 1979 Islamic Revolution, women’s rights were greatly restricted; Compulsory veiling (hijab) was introduced and there was a return to traditional gender roles. This thesis highlights the evolution of Iranian women’s social rights, comparing educational and job opportunities, dress codes, political participation, and changes in gender roles between the two periods. The revolution led to a decline in women’s rights; limited their social and political participation. However, it is important to note that this situation may change over time due to the evolution of social and political dynamics. In the pre-revolutionary period, under the rule of Shah Mohammad Reza Pahlavi in the mid-20th century, Iranian women gained certain social rights. During this period, women gained some basic rights such as the right to vote. There have also been certain developments in education and workforce participation. Educational and job opportunities for women have expanded, especially in big cities. However, in rural areas and traditional communities, problems experienced by women continued. After the 1979 Islamic Revolution, radical changes took place in Iran. The leaders of the Islamic Revolution aimed to create a model of society based on Islam. In this context, strict rules were introduced regarding women’s clothing style and behavior. Compulsory veiling (hijab) was introduced and gender roles were determined in accordance with traditional Islamic norms. Women’s political participation was limited and their roles in society were framed more traditionally. These changes meant great restriction and setback for many women. However, over time, reactions against these restrictions increased, especially among the younger generations. Some women fought for access to greater education and job opportunities, and came forward with demands for social change. As a result, the evolution of Iranian women’s social rights has undergone major changes before and after the revolution. However, this process was complex and multifaceted, as there were inconsistencies and conflicts between different segments of society. Women’s rights in Iran have been shaped under the influence of many factors such as the evolution of society, the political situation and internationalinteractions.