Düz Dokumalarda Süsleme Sanatının Güncel Sanattaki Yeri

Abstract

ÖZ

“Dokuma” imgesi, insanların yaşamış oldukları çevreyi tanımlaması, bulunduğu yere özgü motiflerle desen kurması, oluşan değişik duygularını kontrol etmesi ve başlangıçta yaşanılan koşullar sebebi ile zaruri ihtiyaçlardan türeyerek oluşumunun sağlanması ve kullanım alanına girmesi gizemli bir yolculuğun başlangıcı olmuştur. Arkeologların, insanlık tarihi ve tarih öncesi hakkında bilgi toplamak için eski uygarlıkların gerisinde bıraktıkları mimari yapıları, eşyaları, kemik vb. kalıntıları incelemeleri dokumacılıkla da ilgili gelişmelerde öncü olmalarına katkı sağlamıştır. Aletleri, mağara resimlerini, bina kalıntılarını kazılarla gün ışığına çıkartıp, inceleyerek bilime olduğu kadar dokumacılık alanının tarihsel gelişimine de katkı sağlamıştır. Dokumacılık, Altaylar’da beşinci Pazırık kurganında Arkeolog Sergei Rudenko tarafından buzullar içinden Asya Hunları bölgesinden çıkarılmıştır. Dolayısıyla dünyada bilinen ilk halılar Orta Asya’daki Türkler tarafından dokunmuştur. Bu halıların günümüze kadar ulaşabilmiş en eski örneği M.Ö. 6-5. yüzyıllarda yapılmıştır ve hâlen Leningrad Müzesinde sergilenmektedir. Bu halının ismi “Pazırık Halısı” olarak bilinmektedir. Dokumacılık günümüze gelinceye kadar kimi zaman modern olana ilginin artması sebebiyle pasif duruma düşmüş kimi zaman da Anadolu’da eskilere duyulan özlem ile beslenen duygular sayesinde yeniden alev almıştır. Bunların neticesinde 1980’li yıllarda Türkiye’nin sanat camiasına bakılınca “modernlik”, “modernleşme” ve “modernizm” gibi nosyonlar tartışılmamıştır. Derslerde, kitaplarda, izlenimcilikten önceki sanat anlayışlarına “geleneksel”, daha sonra ortaya çıkan sanat anlayışlarına da “modern (çağdaş)” denilmektedir. Hemen hemen çoğu kişi geleneksel olana karşı durmuş, modern sanattan yana hakkını kullanmıştır. Fakat hiç kimse modernizm ve modernlik arasında bir anlam kargaşası olduğunun farkında bile olmamıştır. “Postmodern” ve “güncel” kavramı henüz dillere düşmeden bu nosyonların Türkiye’de sanat literatürüne girebilmesi için 1990’ların beklenmesi gerekmiştir. “Güncel” kelimesi sanatsal bir ad olarak 1990 yıllarından sonra kullanılmış olup kendilerini “güncel sanatçı” diye adlandıran bir grup sanatçı var olmuştur. 80’li yılların sonlarına doğru modernizm ve postmodernizm tartışmaları baş gösterdikten sonra modern sanat ile çağdaş sanatın aslında değişik anlamlar ifade ettiği iddiaları ortaya atılmıştır. Gerçek anlamda anlam karmaşasının tam olarak burada başlamış olmasının nedenlerinden biri de çeviri sorununun ortaya çıkmış olmasıdır. Grubun öncüsü Vasıf Kortun’a sorulduğunda çağdaş kelimesinin devletçilik, elitizm ve zoraki laiklik koktuğunu ve İngilizcedeki “actual” ve “contemporary” nosyonlarına karşılık bulamadığını, bu sebeple “güncel” sözcüğünden yana seçim yapıldığını dile getirmiştir. Bunun sonucunda “contemporary” sözcüğüne iki değişik Türkçe karşılık önerildiğinden kargaşaya yol açması kaçınılmaz olmuştur. Dokumacılığın resim, video, art, performans ve enstalasyon gibi sanatlara dönüşmesi, geleneksel kumaş dokumanın ötesine geçmiş ve sanattaki ifade biçimine dönüşmesini sağlamıştır. Bu süreçteki değişim ve yeniden oluşum, sanatçıların geleneksel dokuma tekniklerini kullanmalarıyla beraber bunları sunma, teşhir etme, gösterim yahut etkileşimi yükseltecek performanslarla birleştirmeleri ile sağlanmıştır. Tapestry dokumaları (dokuma resim), 1920’li yıllara kadar Avrupa’da resim yoluyla anlatımı temsil eden oluşum, Bauhaus dokuma atölyelerinde renkler, materyaller ve dokular üstünde deneysel eserlerin yapıldığı çağdaş örneklemelerle gelişmiş ve yeni bir çığır açmıştır. Jean Lurcat’ın eserleri üç boyutlu lif sanatını da geliştirmekle kalmamış, geleneksel tekniklerle, değişik malzemelerle yeniden yorumlanarak kavramsal çalışmalara dönüşerek güncel hâliyle filizlenmeye başlamıştır. Günümüz teknolojisi ve yeniden doğan malzeme çeşitliliği dokumacılık sektörüne tutam tutam modernliği işlemiş ve her geçen günde güncele ayak uydurma sevdası peşinde giderken kendi oluşumunu yeni baştan bir üslupla oluşturmuştur. İnsanlara yeni oluşumu ile yeniden göz doldurarak hitap etmiştir. Önce dış etkenlerden korunma amaçlı üretilen dokumacılık, sonraları sıcak zemin arayışı, duvar aksesuarı, kumaş çeşitliliğinden günümüze kadar gelen süreçte, ekonomik, sosyal ve kültürel olarak hayatımızda önemli bir yer tutmaktadır. Gerek Türklerdeki gerekse doğu ülkelerindeki ev dekorasyonlarının başlıca unsuru dokumalar olmuştur. Günümüzde modern teknolojinin imkânlarını kullanan güncel dokumacılık sektörü, kendisini sürekli yenilemektedir. Her yıl yeni modellerin, imgelerin, resimlerin, Anadolu diliyle dokunan dokumacılık, Anadolu dilinde üretilen giysilere hatta duvar yaygısı olan Tapestry’e kadar sıçramıştır. Anadolu sadece kumaşıyla değil dokumacılığıyla da çok özeldir. Dolayısıyla kalitelerin ortaya çıktığı dokuma sektörü üretkenliğin sınırlarını zorlamaya devam etmektedir. Gelenek, toplumların köklerine bağlılığını ve kültürel zenginliğini sürdürmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Sanat ve zanaat, bu gelenekleri yaşatmanın ve gelecek nesillere aktarmanın önemli bir aracıdır ve biri diğerinden önde ya da geride değildir. Sanat ve zanaat, yan yana yürüyen, el ele tutuşan iki dost gibidirler.

ABSTRACT The image of "weaving" has been the beginning of a mysterious journey in which people define the environment they live in, create patterns using motifs unique to the place they live in, control the different emotions that arise, and derive its formation and utilization based on the fundamental requirements arising from the initial circumstances. Archaeologists examine architectural structures, objects, bones, etc. left behind by ancient civilizations to collect information about human history and prehistory. This work has contributed to them being pioneers in the advancements related to weaving. By unearthing and examining tools, cave paintings, and building ruins through excavations, archaeology has been influential in the historical development of the field of weaving as well as in science. Weaving was discovered in the region of the Asian Huns, preserved in the glaciers, by archaeologist Sergei Rudenko at the fifth Pazyryk kurgan in the Altai Mountains. Therefore, the first carpets known in the world were woven by the Turks in Central Asia. The oldest surviving example of these carpets dates back to 6-5 BC. It was built centuries ago and is still exhibited in the Leningrad Museum. The name of this carpet is known as Pazyryk Carpet. Until today, weaving has sometimes fallen into a passive state due to the increasing interest in the modern, and sometimes the feelings of nostalgia for the old times in Anatolia have reignited. As a result of these, today's technology and reborn material diversity have been introduced into the weaving industry with a pinch of modernity. This industry now embraces the challenge of staying current by continuously introducing new styles, materials, colors, textures, and forms to today's wall mat accessories. By reinventing itself and showcasing its new identity, the weaving industry remains visible and relevant to people. He addressed the issue by completing the form. Weaving, initially developed for protection from external elements, evolved to provide warmth underfoot and eventually became decorative wall accessories. Economically, socially, and culturally, weaving holds significant importance in our lives. The main element of home decoration in both Turks and Eastern countries has been textiles. Today, the current weaving industry, which uses the possibilities of modern technology, is constantly renewing itself. Every year, new models, abstractions, paintings, weaving woven in the Anatolian language have spread to the clothing produced in Anatolia. Anatolia is very special not only for its fabric but also for its weaving. Therefore, the weaving sector, where quality emerges, continues to push the limits of productivity. Tradition plays an important key role in maintaining societies' commitment to their roots and cultural richness. Arts and Crafts are important for preserving traditions and passing them on to future generations. Neither one is superior to the other. Arts and Crafts; They are like two friends walking side by side and holding hands.