Azerbaycan-Ermenistan Savaşı’nın Ardından İşgal Sonrası Bölgelerin Yeniden Yapılandırılması

Abstract

ÖZ Güney Kafkasya’da Ermenilerin iskanı 19. yüzyılın ilk çeyreğine tesadüf etmektedir. Bölgenin üç önemli gücü olarak Osmanlı Devleti, Kaçar Hanedanı ve Rusya İmparatorluğu arasında yaşanan rekabet, Kafkasya’nın kaderini ciddi şekilde etkilemiştir. Bu rekabet ortamında Rusya İmparatorluğu işgal planlarını gerçekleştirerek Araz Nehri’nden kuzeydeki Kafkasya topraklarını kendi bünyesine katmıştır. Güney Kafkasya’nın Rusya İmparatorluğu tarafından işgalinin en önemli sonuçlarından biri Ermenilerin bu bölgeye göç ettirilmesi, Osmanlı Devleti ve Kaçar Hanedanı’na karşı bir tampon Ermeni Vilayeti’nin kurulması olmuştur. Bu tarihten itibaren Ermeniler Azerbaycan toprakları üzerinde iskân ettirilmiş olup, ilerleyen tarihlerde Azerbaycan’a karşı toprak iddialarının temeli atılmıştır. Özellikle 20. yüzyılın başlarından itibaren gelişen Ermeni yayılmacılığı yaklaşık bir asır boyunca devam etmiş olup, Sovyetler Birliği’nin dağılması sürecinde yeniden ivme kazanan çatışmalar 1988’den 1994 yılına kadar devam etmiştir. 1994’te Bişkek Protokolü ile sağlanan ateşkes rejimi zaman zaman ihlaller yaşansada 2020 yılına kadar sürdürmek mümkün olmuştur. 2020’de çatışmanın İkinci Karabağ Savaşı olarak adlandırılan ikinci evresi 44 gün sürmüş ve Azerbaycan’ın zaferiyle sonuçlanmıştır. Rusya’nın arabuluculuğunda imzalanan Üçlü Bildiri savaşı sona erdirse de Azerbaycan’ın tam olarak egemenliğinin sağlanması 2023’te gerçekleşen Anti-Terör Operasyonu sonrası mümkün olmuştur. İkinci Karabağ Savaşı sonrası Azerbaycan’ın Karabağ ve çevresinde başlattığı yeniden yapılanma ve onarım çalışmaları savaşın getirdiği tahribatın ortadan kaldırılması ve bölgesel barış, istikrar ve refahın sağlanması açısından son derece önemlidir. Bu süreç, Karabağ’a Büyük Dönüş’ün temelini atmıştır. Tez çalışmasında savaşın tarihi arka planı, gelişim süreci ve sonuçları ele alınırken Karabağ zaferinden sonra bölgenin restorasyonu ile Büyük Dönüş Programı çerçevesinde halkın işgalden kurtarılan topraklardaki iskân süreci incelenmiştir.

ABSTRACT The settlement of Armenians to the South Caucasus dates back to the first quarter of the 19th century. The rivalry among the Ottoman Empire, the Qajar Dynasty and the Russian Empire, as the three important powers of the region, has seriously affected the Decadence of the Caucasus. In this competitive environment, the Russian Empire realized its invasion plans and annexed the Caucasus territories in the north from the Araz River to its own structure. One of the most important consequences of the occupation of the South Caucasus by the Russian Empire was the migration of Armenians to the region and the establishment of a buffer Armenian province against the Ottoman Empire and the Qajar dynasty. Since that date, Armenians have been settled on the territory of Azerbaijan, and the basis of territorial claims against Azerbaijan have been laid in the following dates. Armenian expansionism, which has developed especially since the beginning of the 20th century, has continued for about a century. The conflicts, which gained momentum again during the dissolution of the Soviet Union, lasted from 1988 to 1994. The ceasefire regime established by the Bishkek Protocol in 1994 has continued with occasional violations until 2020. The second phase of the conflict in the province of 2020, called the Second Karabakh War, lasted 44 days and resulted in the victory of Azerbaijan. Although the Trilateral Declaration signed under the mediation of Russia ended the war, ensuring the full sovereignty of Azerbaijan was possible after the Anti-Terrorist Operation that took place in the province of 2023. The reconstruction and repair works initiated by Azerbaijan in Karabakh and its surroundings after the Second Karabakh War are extremely important in terms of eliminating the destruction caused by the war and ensuring regional peace, stability and prosperity. This process has laid the foundation for the Great Return to Karabakh. While the historical background, development process and results of the war were discussed in the thesis, the process of settlement of the people in the territories liberated from occupation was examined within the framework of the Great Return Program with the restoration of the region after the Karabakh victory.