Moldo Niyaz’ın Şiirleri Üzerine Tematik Bir İnceleme

Abstract

ÖZ Kırgız Türklerinin XIX. yüzyıl boyunca gerek Hokand Hanlığına bağlı olarak yaşadığı döneme ait olaylar, gerekse Çarlık Rusya’nın işgali ve sonrasında yaşadıkları sadece tarihî metinlere yansımaz. Bu döneme ait olay ve durumlar edebî metinlere de yansır. Köklü bir sözlü geleneğe sahip olan Kırgız Türkleri bu dönemde yazılı edebiyata geçiş devresini de yaşar. Bu yeni dönemin ilk şairlerinden biri olan ve aynı zamanda eğitimci olarak da tanınan Moldo Niyaz’ın şiirlerinde, yaşadığı dönemin olaylarının yansımalarını görebilmek mümkündür. Döneminin din eğitimi veren kurumlarında eğitimini tamamlayan şair, şiirlerinde hemen her sorunu dinle ilişkilendirerek yorumlar. Topluma zarar veren gelişmelerin sebebini dinden uzaklaşmakla, çözümünü de dine gereken değeri vermekle açıklar. Moldo Niyaz, Kırgız halkının içerisinden biri olmasının yanı sıra tüm Kırgız coğrafyasını dolaşır ve birçok olaya bizzat şahitlik eder. Bu anlamda şiirinde yer verdiği kimi tarihî olayların birinci elden tanığıdır. Dinî, tarihî olaylar kadar halkın yaşadığı sade hayata da şiirlerinde yer veren şairin döneminin diğer şairlerine göre en büyük avantajı yazabiliyor olmasıdır. Moldo Niyaz’ın şiirlerinde yer verdiği belli başlı temaları incelemek amacıyla hazırlanan bu çalışmada temalar; dinî, tarihî ve siyasî, sosyal temalar olmak üzere üç ana başlığa ayrılıp her bir temanın altında o temaya ilişkin temler şairin eserlerinden hareketle tek tek değerlendirilmektedir. Neticede genel olarak edebiyatın özel anlamda şiirin üretildiği dönemin koşullarından etkilendiği, dahası etkilendiği koşulları dönüştürmek için bir araç olarak kullanıldığı görülmektedir. Moldo Niyaz’ın bir şair olarak eserlerinde dinî, tarihî ve siyasî, gündelik hayat gibi bütün hayatı kuşatan konulara dokunduğu gözlenir.

ABSTRACT The events of the Kyrgyz Turks during the 19th century as a part of the Hokand Khanate and the occupation of Tsarist Russia and their aftermath are not only reflected in the historical texts. The events and situations of this period are reflected in the literary texts as well. The Kyrgyz Turks, who have a long-standing oral tradition, also experienced the transition period to written literature during this period. One of the first poets of this new era, Moldo Niyaz, who is also known as an educator, is able to see the reflections of the events of his time in his poems. The poet, who completed his education in the religious educational institutions of the period, interprets almost every problem in his poems by associating them with religion. The poet explains the reasons of the damaging developments as moving away from religion and the solution he offers is giving the necessary value to religion. In addition to being one of the Kyrgyz people, Moldo Niyaz wanders the entire Kyrgyz geography and witnesses many events personally. In this sense, he is a first-hand witness of some of the historical events in his poetry. The poet has also given place to religious and historical events and the daily lives of the people in his poems, and the greatest advantage of the poet compared to other poets of his period is that he can write. In this study, which was prepared in order to examine the main themes that Moldo Niyaz included in his poems, the themes were; religious, historical and political, social themes are divided into three main headings and the themes related to that theme are evaluated one by one based on the works of the poet. As a result, it is seen that literature in general is affected by the conditions of the period when poetry was produced in a special sense and moreover, it was used as a tool to transform the conditions in which it was affected. As a poet, Moldo Niyaz’s works touch the topics surrounding religious, historical and political life as well as daily life.