Osmanlılar’ da Coğrafya Bilimi ve Mustafa B. Ali’ nin Tuhfetü’z Zaman ve Haridetü’l Evan’ı

Abstract

ÖZ Tuhfetü’z Zaman ve Haridet’ül Evan 16 yy. da Osmanlı Devleti’nde Selimiye Camii muvakkiti Mustafa b. Ali tarafından kaleme alınan coğrafya ve astronomiye dair çeşitli bilgiler barındıran hacimli bir eserdir. Eser yazılırken tıpkı 14-15 yy yazılan Osmanlıda diğer müelliflerin coğrafya eserlerinde olduğu gibi Orta Çağ’da yazılan İbni-i Esir’in Tuhfetü’l Acayib’i, Kazvini’nin Nuzhet’ül Kulub gibi eserlerinin etkisi altında kalındığı görülmektedir. Bunun yanında müellifin muvakkit olması sebebiyle üçüncü bölümde anlatılan yedi iklimdeki şehirlerin Ekvator’a, Mekke’ye ve Kostantiniyye’ye olan uzaklıkları tek tek hesaplanmış ayrıca bu şehirlerin namaz vakitleri hakkında da gerekli hesaplamalar müellif tarafından yapılarak izah edilmiştir. Esere bir bütün halinde baktığımızda yazıldığı dönemde dünyanın şekli hakkındaki düşünceler, gökyüzündeki yıldız ve gezegen gözlemleri, rüzgarlar, okyanuslar, denizler, ırmaklar, nehirler, kuyular, dağlar, adalar ve nihayet yedi iklim içindeki kadim şehirler hakkındaki bilgiler, bugünkü coğrafi ve tarihi bilgilerimizle büyük oranda örtüşmektedir.

ABSTRACT Tuhfetü’z Zaman and Haridet’ül Evan written by Mustafa b. Ali who was the chief person determining the time for Ezan in the 16. Century of Ottoman Empire, is a voluminous work that contains various information about geography and astronmy. İt is obvious that this piece of work has been greatly influenced by the other Works of geography like Tuhfetü’l Acayib by İbn-i Esir and Nuzhetü’l Kulub by Kazvini as it was the case with the other Works of geography written in the Middle Ages. Additionally, due to the fact that the author was also the chief person determining the accurate time for Ezan, the distances of the cities in seven climates mentioned in the third chapter to the Ecuador, Mecca and Constantine were calculated individwally as well as the prayer times of those cities. When we examine the work as a whole, thoughts about the shape of the world, observations of stars and planets in the sky, winds, oceans, seas, rivers, rivers, wells, mountains, islands, and finally the ancient cities in seven climates, coincide with our geographic knowledge and historical information to a great extent.