Ünye İlçesinin Doğal Miras Envanteri

Abstract

ÖZ

Yeryüzünde doğal olarak oluşmuş bulunan çeşitli güzellikler hem görsel hem bilimsel hem de sosyoekonomik açıdan değer taşımaktadır. Bu güzelliklerin pek çoğu henüz keşfedilmemiş, envanteri tutulmamış ya da fark edilmemiş durumdadır. Doğanın aşırı tahribi nedeniyle, son yıllarda dünyada ve Türkiye’de koruma kültürünün oluşturulması ve geliştirilmesi önem arz etmeye başlamıştır. Bu araştırma; Ünye ilçesinde yer alan doğal güzelliklerin korunması gereken miras özelliği taşımasından hareketle, ‘doğal miras’ alanlarının envanterini oluşturmak üzere hazırlanmıştır. Araştırma alanı, Ünye ilçesini ve yakın çevresini kapsamaktadır. Alanın büyük çoğunluğu Canik Dağları’nın uzantıları üzerindedir. Karadeniz Bölgesi’nin Orta Karadeniz Bölümü’nde yer alan Ünye, idari anlamda Ordu ilinin bir ilçesidir. Çalışmada; ilçedeki doğal miras alanları belirlenerek bu güzelliklerin topluma tanıtılması, korunması, jeoturizme kazandırılması ve geleceğe aktarılmasına dair neler yapılabileceğine yönelik önerilerde bulunmak amaçlanmıştır. Bu amaçla; öncelikle kavramsal çerçeve oluşturulmuş, daha sonra arazinin anakaya, yeryüzü şekilleri, iklim, toprak özellikleri, bitki örtüsü, hidrografya özellikleri gibi genel fiziki coğrafyası üzerinde durulmuş, bu tanıtımın ardından doğal miras alanları detaylı olarak incelenmiştir. Bu araştırma; Ünye ilçesinin doğal oluşumlarının daha önceden haritalanmamış, fotoğraflanmamış ve ele alınmamış olması bakımından ilk olma özelliği taşıdığından önemlidir. Çalışmada; literatür tarama, veri toplama, gezi-gözlem, arazi çalışmaları, yerel halka anket uygulaması, CBS programı ile harita ve grafiklerin hazırlanması, jeoyol güzergâhlarının planlanması şeklinde gerçekleştirilmiştir. Bütün bu çalışmalar neticesinde elde edilen bulgular değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır. Ünye ilçesi litolojik yapı açısından değerlendirildiğinde; Mesozoyik, Tersiyer ve Kuvaterner birimlerinin var olduğu gözlenmektedir. Çalışma alanındaki jeolojik istifler üzerinde gelişmiş dağlık alanlar, tepeler ve vadiler belli başlı yerşekillerini oluşturmaktadır. İlçede Karadeniz iklimi görülmektedir. En önemli akarsular; Akçay, Curi Deresi, Tabakhane Deresi, Lahna Deresi, Ceviz Dere, İncelik Deresi ve Keş Deresi’dir. Çevrede zonal ve azonal topraklar mevcut olup, hâkim bitki örtüsü ormandır. Ancak ormanın tahrip edildiği noktalarda psödomakiler yer alır. Ünye ilçesinde jeolojik ve jeomorfolojik unsurlara bağlı olarak önemli jeositler ve jeomorfositler oluşmuştur. Çalışmanın özünde bulunan bu unsurlar, dikkate değer doğal miras alanları olarak ele alınmıştır. Belirlenen doğal miras alanlarının başlıcaları; tabiat parkları ve mesire alanları, orman alanları, anıt ağaçlar, mağaralar, şelâleler ve dev kazanları, falezler, doğal kemerler, kıyı okları, kumsallar, tombolo, yastık lavların yayıldığı kesimler ve kayalık alanlardır. Kültürel jeosit ve kültürel jeomorfosit alanları olarak belirlenen; Ünye taşının kullanıldığı alanlar, Ünye kumunun yaygın olduğu kesimler ve doğal kayalıkların meydana getirdiği kaleler ise doğal ve kültürel mirasın bir arada bulunduğu karma miras alanları kapsamında değerlendirilmiştir. Çalışma alanının bir kısmının eğimli ve yüksek bir yapıda olması, geniş bir alan kaplaması ve oldukça gür bitki örtüsüyle kaplı bulunması sahanın incelenmesini zorlaştırmıştır. Alanda yer alan bu faktörler yer yer çalışmayı sınırlandıran unsurlar olmuştur. Çalışmada, mevcut orman alanlarının tahribine ve zarar gören diğer tabiat varlıklarına da yer verilmiştir. Arazi çalışmaları sırasında yerel halkla yüz yüze görüşme yapılmış ve 6 kişiden doğal miras varlıklarının korunmasına ilişkin görüş alınmıştır. Gelen görüşler, miras alanlarına yönelik farkındalığının düşük olduğu, yeterince tanıtımın sağlanamadığı ve bu alanların iyi korunamadığı şeklinde olmuştur. Ünye ilçesinin doğal miraslarına dair bu kapsamda bir envanter çalışmasının daha önceden yapılmamış olması, çalışmanın farkındalık uyandırması açısından önemini arttırmaktadır. Belirlenen doğal miras alanlarının ziyarete ve turizme açılması için, çalışma kapsamında farklı güzergâhlarda altı adet jeoyol önerilmektedir. Bu jeoyollar, genel olarak bölgede bulunan Ceviz Dere, Curi Deresi gibi vadiler üzerinde yer alan doğal güzelliklere göre oluşturulmuştur. Doğal miras varlıklarının tanıtılması sayesinde; jeoturizm/ekoturizm ve diğer alternatif turizm olanakları yoluyla ekonomik kalkınmaya katkıda bulunması, tabiat parkı ve mesire yerlerindeki flora ve faunanın meydana getirdiği biyosfer rezervlerine sahip çıkılması, yerel halkın koruma kültürü odaklı eğitimine yönelik valilik, yerel yönetimler ve sivil toplum örgütlerinin işbirliğine yönelmesi, her çeşit kademede örgün öğretim kurumlarında ağaç dikme etkinliklerinin gerçekleştirilmesi, rekreasyonel etkinliklerin geliştirilmesi (bisiklete binme, yamaç paraşütü, dağ tırmanışı, kuş gözlemciliği vb), özellikle şelâle çevrelerinde tahta seyir terasların plânlanması, kültürel jeosit ve kültürel jeomorfositler olan kayaçlar üzerindeki antik resim ve mozaiklerin ‘açık müze’ kapsamında güvenceye alınması, çevre temizliğinin sağlanması, levhalarla miras unsurlarının özelliklerine dair tanıtım bilgilerinin verilmesi gibi gelişmeler sağlanabilecektir. Bütün bu önerilerle; yerel halkın da bilinçli bir şekilde ve istekle katılımcı olmasından destek alınarak, Ünye ilçesinin uzun jeolojik geçmişinden bugüne taşınan eşsiz güzelliklerinin korunması, geleceğe aktarılması ve sürdürülebilirliği mümkün olacaktır.

ABSTRACT

Various beauties that naturally grow out off on the earth carry value on visual, scientific and socio-economic aspects. Many of these beauties are in the condition of undiscovered, not kept in an inventory, or unnoticed. Because of the excessive destruction of nature in recent years, establishing a culture of protection and developing it has become important both in the world and Turkey. This research is designed to take an inventory of ‘natural heritage’ areas since there are natural beauties that have to be protected as a heritage in the district Ünye. In this study it is aimed to make suggestions about what can be done about introducing these beauties to society, protecting them, making use of them in geotourism and transferring them to the future by determining the natural heritage sites in the district. The studying area includes the Ünye district and its immediate environment and most of it is located on the extensions of the Canik mountains. The district Ünye which located in Black Sea regions’ Central Black Sea part, is administratively one of the Ordu province’s districts. With this aim; firstly conceptual frame was formed, then it was emphasized about the district’s general physical geography features such as parent material, landforms, climate, soil characteristics, vegetation, hydrography features. After this introduction, natural heritage sites were examined in detail. This research is important as the district Ünye’s natural formations have not previously been mapped, photographed and studied. The study was done by literature scanning, data collection, trip-observation, field studies, the survey application with local people, preparing maps and graphşcs with the CBS program, and planning geo-road routes. All the findings of these studies were evaluated, reviewed, and interpreted. When the working area is researched lithologically, it can be seen that there are Mesozoic, Tertiary and Quaternary units. The developed mountainous areas, hills and valleys developed on the geological formations in the working area create the main landforms. The Black Sea climate is seen in Ünye district. The most important streams of the district are Akçay, Curi Stream, Tabakhane Stream, Lahna Stream, Ceviz Stream, İncelik Stream and Keş Stream. Zonal and azonal soils are seen in the area and the dominant vegetation is forest. However; in the destroyed area in case of forests, there are psodomakis. In Ünye district, some important geocytes and geomorphosites are formed due to geological and geomorphological factors. These factors that are in the extract of this work are seen as noteworthy natural heritage areas. The main natural heritage sites located in the working area are; nature parks, picnic areas, forest sites, monumental trees, caves, waterfall, and shore types such as pothole, cliff, natural cove, spit, beach and tombolo, and also rocky sites. Determined as a cultural geocytes and geomorphosites area; areas where Ünye stone is used, areas where Ünye sands are common and the castles which is formed by natural rock are evaluated as a mixed heritage areas by both nature and culture. Some factors such as the working area’s being very sloping and in very highlands, and full of strong vegetation made the research more difficult and delimitated. These factors in the area sometimes limited the study. In this study, the destruction of the existing forest areas and other damaged natural assets are included. During the field studies, local people were given the opportunity to meet face-to-face and 6 people were consulted about the conservation of natural heritage assets. It was said that there is little awareness of heritage areas, and there is not enough publicity and also these areas are not well protected. The fact that such an inventory study on the natural heritage of Ünye district has not been done before increases the importance of the study in terms of raising awareness of this study. In order to open the natural heritage areas which were determined in this study for the visit and tourism, geo-roads on different routes are proposed within the scope of the study. These geo-roads are generally created according to the natural beauties located in the region’s valleys such as Ceviz Stream and Curi Stream. Through the introduction of natural heritage assets; some improvements such as contributing to economic development through geotourism / ecotourism and other alternative tourism opportunities, protecting biosphere reserves that created by flora and fauna in natural parks and picnic areas, cooperating with governorship, local administrations and non-governmental organizations to teach local people about the protecting culture, creating tree planting activities in formal education at all levels, improving recreational activities (cycling, paragliding, mountain climbing, bird watching etc.), especially planning of wooden terraces in waterfall environments, securing the cultural geosites and cultural geomorphosites rocks with antique paintings and mosaics on them as a ‘outdoor museum’, ensuring environmental cleanliness, and giving introductory information with panels of the heritage elements can be ensured. With all these suggestions; by taking the support of public participation in a conscious and willing way, it will be possible to protect, transfer to the future and making sustainable of the unique beauties carried from its long geological past to the present of the Ünye district.