Türkiye’de Merkezî İdareye Yardımcı Danışma Kurulları

Abstract

ÖZ

Yöneticilerin karar almadan evvel ilgili konuda bilgiye veya farklı fikirlere ihtiyaç duyması dolayısıyla danışma işlevi bulunan kurullar, ilk toplumlardan bu yana teşkil edilmektedir. Bunlar yönetsel istişarelerin gerçekleştirildiği merciler olup Türk devletlerinde de görülmüştür. Bu doğrultuda ilk Türk devletlerinde toy, kurultay veya hükümet toplantılarında gerçekleştirilen yönetsel istişareler, İslamiyet’in kabulünden sonra divânlar ve meşveret meclisleri marifetiyle yürütülmüştür. Bu son kurullar Osmanlı Klasik Dönemi’nde de kullanılmıştır. Fakat zamanla önemlerinin azalması ve idarede meydana gelen bozuklukların artmasıyla yönetsel danışmanın gerçekleştirileceği yeni merciler için arayışlara gidilmiştir. Bu kapsamda önce meşveret meclisleri rutin hale getirilmeye çalışılmış sonra, Tanzimat Dönemi’yle birlikte, daha radikal önlemler alınmıştır. Bu doğrultuda yönetimdeki istişare boşluğunu doldurmak üzere, Batı’daki çağdaş kurulların benzeri olan, sürekli ve yasal dayanaklara sahip şekilde faaliyet yürüten danışma kurulları teşkil edilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılışına kadar merkez teşkilatındaki yönetim süreçlerinde bu tarz kurulların kullanılmasına devam edilmiştir. Tanzimat kurulları devamlılığı ve görevleriyle, çalışmanın inceleme konusunu oluşturan Cumhuriyet Dönemi’ndeki merkezî yönetime yardımcı danışma kurullarının ilk örneklerinden sayılabilir. Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren Danıştay, Sayıştay, Yüksek Askeri Şûra ve bakanlıklara yönelik hizmet yürütecek kurullar gibi çeşitli oluşumlara merkez teşkilatında yer verilmiştir. Bunlar sonradan artan ihtiyaca göre daha da çeşitlenmiştir. Nitekim Cumhuriyet Dönemi merkez teşkilatında kurulan ve görev tanımında danışma işlevi bulunan 148 adet yardımcı kurul tespit edilmiştir. Bunlardan 63’ünün günümüzde de toplanabileceği anlaşılmaktadır. Sözü edilen yapılar tüzel kişiliği bulunmayan fakat başkent örgütlerinin idare teşkilatlarında da yer almayan yarı özerk statüdeki oluşumlardır. Bu kurullar, çeşitli hukukî metinlerle kurulmuş olup farklı meslek mensuplarından kimselerin değişik formasyonlarda bir araya gelerek görev alanlarına giren hususlarda istişareler gerçekleştirdiği ve başkentteki icra organları için fikir oluşturduğu mercilerdir. Çalışmada bu kurullar tasnif ve tahlil edilmiştir.

ABSTRACT

The boards that have the function of consulting have been formed since the first societies in case of administrators’s need for information or different ideas before making decisions. These are the comittees in which administrative consultations are carried out and they have also been established in Turkish States. Accordingly, administrative consultations which had been used by way of kurultay, toy and government meetings in ‘The First Turkish States’ were practised by means of divân and cunsultancy assembly (meşveret meclisi) in the İslamic Period. Divâns and consultancy assembly (meşveret meclisi) were used in the Ottoman Classical Period, as well. However, with the decrease in their importance and the increase in the problems of administration over time, searchs were occured for the boards which would be used for the administrative consultations. Within this framework firstly the consultancy assembly (meşveret meclisleri) had been tried to be made routine but after that, with the Tanzimat Period, more radical measures were taken. Accordingly, in order to meet the need for consultation in administration, advisory boards, which were similar to up to date with boards in West and which would function on a continuous way and legal basis, were established. Until the dissolution of the Ottoman Empire, such boards continued to be used in administrative process in the central organization. The boards that were established in the Tanzimat Period can be accepted the first examples in the Turkish administrative organization of consultary boards, in point of their continuity and duties. Within this framework, various establishments such as Council of State (Danıştay), Court of Accounts (Sayıştay), Supreme Military Court (Yüksek Askerî Şûra) and comittees to serve ministries have been constituted since the early Republican Period. These have been diversified by time according to the need in the central organization. As matter of fact, in this thesis 148 central boards which have consultancy functions, are determined. It is understood that 63 of these can still be gathered at the present time. These are semi-autonomous entities that don’t have legal entity and that are not in central organization. These boards, which have been established by various legal texts, are councils in which members of different professions come together in various formations and make consultation to form a view for executive organs in the capital. In this thesis, these boards are classified and analyzed.