20. Yüzyıl Uygur Edebiyaıi’nin Önemli Temsilcilerinin Hayati, Eserleri ve Edebi Kişiliği

Abstract

ÖZ Türk tarihi içinde adıyla bilinen en eski Türk topluluklarından biri olma özelliğinin yanında Türk dünyası açısından birçok yeniliğe öncülük etmiş bir toplum olarak Uygur Türkleri bugün dünyada eşine az rastların sıkıntılar ile karşı karşıyadır. Özellikle bir taraftan yurtlarından sürülmek, ölmek veya asimile edilmek ile tehdit edilmektedirler. Aydınlar en zor zamanlarda en fazla ön plana çıkan şahsiyetlerdir. Onların susmaları toplumun dağılması anlamına gelir. Uygur Türkleri açısından da durum böyledir. Özellikle 20. Yüzyılda her türlü baskıya rağmen kendi canlarını feda etme pahasına sanatlarını halkın geleceği noktasında bir araç olarak kullanan kalem erbabı Uygur yazar ve şairler halkı aydınlatmak için düşüncelerinin yettiği her türde eserler yazmışlar ve bu yolla halka ulaşmaya çalışmışlardır. Uygur coğrafyasında son yüzyılda elbette ki kalem oynatan yazı erbabı sayısı bu teze alınanlar ile sınırlı değildir. Eğer hepsini buraya alma yolu tercih edilse bir tezin buna yetmeyeceği muhakkaktır. Bu nedenle bu tezde yüzlerce Uygur şair ve yazarı arasından 18 yazarın hayatı, sanatı ve eserleri ile eserlerindeki muhteva ele alınmıştır. Günümüzde aydınların çoğu yurt dışına çıkarken bir kısmı da kaldığı Doğu Türkistan’da çeşitli işkencelere ve mahkûm edildikleri toplama kamplarında yaşamaya mecbur edilmişlerdir. Hangi sebeple olursa olsun yurt dışına çıkan aydınlara ajan veya başka devleti parçalayıcı noktada suçlamalar yöneltilerek kendileri ve bütün aile fertleri ile çeşitli işkencelerle karşı karşıya bırakılmaları sanatları sürdürmelerini fazlaca zorlaştırmıştır. Bütün zorluk ve sıkıntılara rağmen Uygur aydını geleceğe olan inanç ve ümidini koruyarak kendilerinden önce yaşayan milliyetperver önderlerin izinden giderek çalışmalarına devam etmektedirler. Bu durum ve düşünceyi eserlerine net olarak yansıtmaktadırlar.

ABSTRACT In addition to be ingone of the oldest known Turkish communities in Turkish history, Uyghur Turks, as a society thatpioneered many innovations in terms of the Turkish world, are facing the difficulties of their wives in the world today. They are particularly threatened by being exiled, dying, or assimilated. Intellectuals are the most prominent people in the most difficult times. Their silence means the disintegration of society. This is also the case for the Uighur Turks. Uighur writers and poets, who used their arts as a tool for the future of the people at the cost of sacrificing their ownlives, despite all the pressure, especially in the 20th century, wrote all kinds of works that their thoughts had enough to enlighten the people and tried to reach the public in this way. In the Uighur geography, of course, the number of writers who played pens in the last century is not limited to those included in this thesis. If the way of getting the mall is preferred, it is certain that a thesis is not enough. For this reason, in this thesis, among the hundreds of Uyghur poets and their writers, the life, art and works of 18 authors and the content in their works are discussed. Today, while most of the intellectuals travel abroad, some of them have been forced to live in various tortures and concentration camps in East Turkistan, where they stayed. For whatever reason, accusations were made against the intellectuals who went abroad, at the point of breaking the agent or other state, and they faced various tortures with themselves and all family members, making it very difficult for them to continue their arts. Despite all the difficulties and troubles, Uyghur intellectuals maintain their belief and hope for the future and continue their Works by following the foot steps of nationalist leaders who lived before them. They clearly reflect this situation and thought to their works.