Molla Nasreddin Dergisi’nde Söz Varlığı İncelemesi (1909)

Abstract

ÖZ

Söz varlığı, bir dilin anlatım gücünü, kavram zenginliğini, kültürünü ve düşünce yapısını barındıran önemli bir unsurdur. Söz varlığı çalışmaları ise bir dilin söz varlığında bulunun tüm bu hazineleri ortaya koyan bilimsel faaliyetlerdir. Buradan yola çıkarak, bu çalışma ile Azerbaycan edebiyatının ve basın hayatının önemli köşe taşlarından birisi olan Molla Nasreddin dergisi, söz varlığı açısından incelenerek Azerbaycan Türkçesinin o dönemdeki söz varlığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Mola Nasreddin dergisinin ilk sayısı, 7 Nisan 1906’da Tiflis’te çıkmıştır. 1931 yılına kadar yayın hayatına devam etmiştir. Dergi, siyasi ve sosyal sorunları mizahi bir dille eleştirmiş, halkın gelişmesine engel olan tüm olumsuzluklara karşı mücadele vermiştir. Azerbaycan edebiyatında önemli bir ekol olan dergi, Türkçenin hor görüldüğü bir dönemde Azerbaycan Türkçesinin gelişiminde ve korunmasında önemli bir rol oynamıştır. Çalışmamızda derginin 1909 yılına ait 24 sayısı söz varlığı açısından incelenmiş, bu bağlamda Azerbaycan Türkçesinin önemine vurgu yapılmıştır. Dört bölümden oluşan bu çalışmanın “Birinci Bölümü” söz varlığı ve kelime grupları hakkında genel bilgi içermektedir. “İkinci Bölüm'de” kavram alanları bakımından kelime tasnifi yapılmıştır. Tasnifler alfabetik olarak sıralanmış, Türkiye Türkçesi ile ortak olmayan kelimeler belirlenerek parantez içinde karşılıkları verilmiştir. Elde edilen kelimelerin sayısı ve yüzdelik oranları grafiklerle gösterilmiştir. Ayrıca bu bölümde en sık geçen yüz isim ve fiil yer almaktadır. Çalışmamızın “Üçüncü Bölümü” dergide bulunan yabancı söz varlığını kapsamaktadır. Yabancı dillere ait alıntı kelimeler, başlıklar altında (Arapça, Farsça, Rusça vb.) toplanmış ve sayıları ile yüzdelik oranları bir grafikle gösterilmiştir. Tezin “Dördüncü Bölümü”nde ise 24 sayının tamamı taranarak elde edilen kelime grupları tasnif edilmiştir. Kelime gruplarının tasnifinde Leyla Karahan’ın Türkçede Söz Dizimi adlı eserindeki tasnif sistemi kullanılmıştır. Sıfat-fiil, isim-fiil, zarf-fiil ve kısaltma grubu hariç diğer kelime grupları incelenmiştir. Çalışmada incelenen kelime grupları şunlardır: İsim tamlaması, sıfat tamlaması tekrar grubu, edat grubu, bağlama grubu, unvan grubu, birleşik isim grubu, ünlem grubu, sayı grubu ve birleşik fiil grubu. Yine bu bölümün sonunda da kelime gruplarının sayısı ve yüzdelik oranı grafik üzerinde gösterilmiştir. “Sonuç” bölümünde ise çalışmamızla ilgili genel değerlendirme yapılmış, elde edilen sonuçlar ve yapılan tespitler sunulmuştur. “Ekler Bölümü’nde bir hiciv ve mizah dergisi olan Molla Nasreddin’den seçtiğimiz karikatürler ve resimler yer almaktadır. Bu çalışmanın söz varlığı alanında yapılacak başka araştırmalara kaynaklık edeceği düşüncesindeyiz.

Anahtar Kelimeler: Molla Nasreddin dergisi, söz varlığı, dil, Azerbaycan basını, Azerbaycan Türkçesi.

ABSTRACT

Vocabulary is an important element that includes the expression power of a language, richness of concept, culture and mindset. Vocabulary studies are scientific activities that reveal all these treasures in the presence of a language. Based on this, Molla Nasreddin magazine, which is one of the cornerstones of Azerbaijani literature and press life with this study, was examined in terms of vocabulary and the vocabulary of Azerbaijan Turkish in that period was determined. Molla Nasreddin is one of the important cornerstones of the Azerbaijani literature and press life. The magazine, which constitutes a solo school itself, played an important role in the development and protection of Azerbaijani Turkish at a time when Turkish was seen as a naive language. In our study, all 24 issues of MN magazine dating back to 1909 were examined in terms of vocabulary. The first chapter of this four-chapter study contains information and classifications about vocabulary and word groups. In the second chapter, the vocabulary classification has been made in terms of concept areas. The result of the classifications, the number of words and percentage ratios are shown with charts. In addition, the most frequently mentioned one hundred nouns and verbs are also included in this chapter. The third chapter covers the presence of foreign words in the magazine. Quoting words from foreign languages are collected under headings (Arabic, Persian, Russian, etc.), and their numbers and percentage ratios are shown in a graph. In the fourth chapter of the research, all 24 issues of the magazine were scanned, and the word groups obtained were classified accordingly. For the classification of the word groups, Leyla Karahan’s work titled “Syntax in Turkish” was used as a reference. All word groups have been examined with the exceptions of verbal adjective, verbal noun and verbal adverb. The word groups examined in the research are as follows: noun clause, repeating group of adjective clauses, preposition group, binding group, title group, compound noun group, exclamation group, number group and compound verb group. At the end of this chapter, the number and percentage of word groups are also shown on the graph. In the “Conclusion” section, a general evaluation about this study we conducted on the vocabulary of Molla Nasreddin magazine has been made, the results obtained and the findings have been presented. “In the Attachments Section, there are cartoons and pictures we chose from Molla Nasreddin, a satire and humor magazine. We think that this study will be a source for other researches in the field of vocabulary.