Osmanlı’dan Günümüze Gaziantep İlinin İdari Coğrafyası

Abstract

ÖZ Bu araştırmada, geçmişte Ayıntab ismiyle bilinen, günümüzde Gaziantep İli’nin Osmanlı idaresi sınırlarına girdiği 1516 yılı yani 16. yy’dan başlayarak günümüze kadar gelen tarihsel süreçte geçirmiş olduğu idari değişimler dönemler halinde incelenmiştir. 1516 yılında Geçmişte Ayıntab ismiyle anılan Gaziantep ili köklü bir tarihsel geçmişe sahiptir. Gaziantep ili, Osmanlı idaresine geçtikten sonra, önce Arap Eyaleti olarak kurulan Şam Beylerbeyliği adıyla da bilinen sınırlar içinde sancak konumundadır. Bu statüsünü 1531 yılına kadar Dulkadir (Maraş) beylerbeyliği kurulana kadar korumuştur. 1531 yılında Maraş Eyaleti kurulduktan sonra Gaziantep bu eyalete bağlı bir sancak haline getirilmiştir ve bu durumunu XVI. yy’dan XIX. yy’a kadar korumuştur. 1831 yılında Osmanlı Devleti vergilerin kolay toplanabilmesi için idari düzenlemeler yapmıştır ve bu düzenlemelerle Gaziantep ili kaza olarak Maraş eyaletinden alınarak Halep vilayeti sınırlarına dahil edilmiştir. 1832-1840 yılları arasında Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın işgali altında kalmıştır. Nitekim 8 yıl süren bu işgalden sonra Nizip savaşıyla Gaziantep ili o dönemki adıyla Ayıntab, kaza olarak Halep vilayetine bağlanmıştır. Mondros Mütarekesine göre 1. Dünya savaşında yenik sayılan Osmanlı Devleti’nin her köşesi işgal edilmiştir. 1918 yılında önce İngilizler daha sonra Fransızların işgaline uğrayan Gaziantep ili, 1921 yılında işgalden kurtularak bağımsız bir sancak olmuştur. 1921 yılında çıkarılan Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun 85 sayılı yasasına göre sancaklar vilayet (il) yapılmıştır bu sayede Ayıntab sancağının adı, aynı kanunun 93 sayılı yasasına göre Gaziantep vilayeti olarak değiştirilmiştir. 1923 yılında Cumhuriyetin kurulmasıyla idari anlamda köklü değişiklikler yapılmıştır. Gaziantep ili 1987 yılında ilk kurulan büyükşehir belediyeli iller arasına girmiştir. 1995 yılında Gaziantep iline bağlı üç bucaklı bir ilçe olan Kilis ilçesinin Gaziantep ilinden ayrılarak bir il haline getirilmesi, idari bölünüşle ilgili önemli bir gelişmedir. Gaziantep ilinin alanı, Kilis ilçesinin ayrılmasıyla alansal olarak küçülmüştür. 1987 yılında Gaziantep ilinin merkezini oluşturan şehir kısmı büyükşehir belediyesi haline getirilmiştir. Diğer yerleşim yerleri köy yönetsel alanı olarak yönetilmeye devam etmiştir. Gaziantep ili 1987 yılında merkezine kurulan yani Gaziantep şehrine kurulan eski belediyenin kaldırılıp Büyükşehir belediyesine dönüştürülmesiyle önemli bir aşama kaydetmiştir. 1987 yılı sonrasındaki evrelerde de yapılan yasal düzenlemelerle bugünkü haline getirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Gaziantep, idari coğrafya, il, ilçe, büyükşehir belediyesi.

ABSTRACT In this study, the administrative changes that were known as Ayıntab in the past and that Gaziantep Province entered the borders of the Ottoman Administration in the historical period starting from the 16th century to the present day are examined in periods. Gaziantep Province, which was called Ayıntab in the past in 1516, has a long-established historical background. After passing under the Ottoman rule, Gaziantep first became a sanjak within the borders known as Damascus Beylerbeyligi, which was established as an Arab State. Dulkadir (Maraş) Beylerbeylik maintained this status until 1531 until its establishment. After the state of Maraş was founded in 1531, Gaziantep was transformed into a sanjak of this province and maintained this situation from the 16th century to the 19th century. In 1831, the Ottoman State made administrative arrangements for easy collection of taxes, and with these regulations, Gaziantep province was taken from Marash Province as an accident and included in the borders of Aleppo Province. Between 1832 and 1840, the Governor of Egypt was under the occupation of Kavalali Mehmet Ali Pasha. As a matter of fact, after this occupation that lasted for 8 years, the province of Gaziantep at that time, Ayıntab, was connected to the province of Aleppo by accident. According to the Mondros Armistice, every corner of the Ottoman State, which was deemed to be defeated in the First World War, was occupied. Gaziantep, which was occupied by the British and then the French in 1918, was freed from the occupation in 1921 and became an independent sanjak. According to the Law No. 85 of the Organization Law, which was enacted in 1921, the sanjaks were built as provinces, so that the name of the Ayıntab Sanjak was changed to Gaziantep Province according to the law number 93 of the same law. With the establishment of the Republic in 1923, radical changes were made in the administrative field. Gaziantep Province became one of the first metropolitan municipalities established in 1987. In 1995, Kilis District, which is a three-district district of Gaziantep Province, was separated from Gaziantep and turned into a province, an important development related to administrative division. The area of Gaziantep Province has shrunk with the separation of Kilis. In 1987, the city part, which constitutes the center of Gaziantep Province, has been made Metropolitan Municipality. Other settlements continued to be managed as village administrative areas. Gaziantep province has taken an important step by removing the old municipality that was established in 1987, that is the city of Gaziantep, and transformed it into a Metropolitan municipality. It has been transformed into its current form with the legal arrangements made in the phases after 1987.