İsmâil Rusûhî Ankaravî ve Tefsir Anlayışı

Abstract

ÖZ Osmanlı dönemi müfessirlerinden Ankaravî’nin hayatı hakkında tabakat kitaplarının bazılarında kısa ve öz bilgiler yer almaktadır. Müellifimiz Ankaravî 16. yüzyılın ikinci yarısı ile 17. yüzyılın ilk yarısında yaşamıştır. Tefsir, hadis, fıkıh, tasavvuf vb. olmak üzere Temel İslâmî İlimlerin tamamına yakınında otuza yakın eser te’lif etmiştir. Ankaravî’nin eserleri kendisinin ilmî birikimine ve onun çok yönlü bir âlim olduğuna işaret etmektedir. Ankaravî’nin tefsir alanında Fütûhât-ı Ayniyye ve Misbâhu’l-esrâr isimli iki önemli te’lifi bulunmaktadır. Müellifin Misbâhu’l-esrâr isimli eseri yazma halinde iken Fütûhât-ı Ayniyye isimli eserinin 1328/1910 yılında İstanbul Ahmet Kamil Matbaasında basımı yapılmıştır. Çalışma bu iki eserin incelenmesi üzerinedir. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde müellifin hayatı ve eserlerine yönelik bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde müellifin eserleri tefsir metodolojisi ve Kur’ân ilimleri bakımından analiz edilmiştir. Ankaravî’nin tefsirlerinde Osmanlı döneminin üç büyük tarikatı Bayramiyye, Halvetiyye ve Mevleviyye’den icazet alması dolayısıyla tasavvufî yorumların, Mesnevî şârihi olması yanında Arapça ve Farsça dillerinde şiir yazabilecek ve eser te’lif edebilecek derecede bilgi sahibi olması hasebiyle şiirsel verilerin ve bunlara ek olarak lügavî ve kelâmî değerlendirmelerin ağır bastığı söylenebilir. Genel olarak müfessirin tefsirle ilgili eserlerinde rivayet ve dirâyet metotlarını kullandığını söylemek mümkündür. Ankaravî’nin âyetleri tefsir ederken başka âyetler, hadisler, sahâbe ve tâbiîn sözleri, Arapça ve Farsça şiirler, Mekkî ve Medenîlik, esbâb-ı nüzûl, kıraat ve isrâiliyat hakkındaki rivayetleri kaynak olarak kullandığı müşahede edilmiştir. Müfessir dirâyet tefsiri bakımından ise fıkıh, kelâm, dil ve lugat ilmine yönelik açıklamalarda bulunmuştur. Üçüncü bölümde ise Ankaravî’nin Mevlevî şeyhi olmasının etkisi ve bir yansıması olarak âyetlerden remizler çıkardığı görülmüştür. Müfessirin tasavvufî izahlarında işârî ve itibarî yoruma dayalı istidlâllerde bulunduğunu söylemek mümkündür. ABSTRACT Biographical sources provide concise information on Ismail Rusukhi Anqarawi, a renowned Ottoman commentator (sharih) who was born in the second half of the 16th century and died in 1631. As a versatile scholar with vast knowledge, he produced nearly thirty works in the field of core Islamic sciences, mainly Sufism. With regard to tafsir, Anqarawi authored two commentaries, namely Futuhat Ayniyya and Misbah al-Asrar. While the latter remains in manuscript, the former was published in 1910 by Ahmet Kamil Printing House, İstanbul. Our study will focus on the examination of the both. The study consists of three chapters. In the first chapter, information is given about the life and works of the author, Anqarawi, while in the second one, an analysis of his works in terms of the methodology of tafsir, and the Qur'anic sciences is performed. Since he received ijaza (authorization) from Bayramiya, Khalwatiya and Mawlawiya, three widespread sufi orders in the Ottoman lands, in his tafsir works sufi interpretations abound. Poetical data are also frequently encountered in those works of Anqarawi, a revered commentator on Mathnawi, due to his competence to write poetry in Arabic and Persian. In addition, it is observed that the linguistic and theoretical evaluations are made intensively in the said tafsirs. In general, he employs the riwaya (transmission-oriented) and diraya (opinion-oriented) methods of tafsir in his works. During the interpretation of the Qur'anic verses, Anqarawi refers to other verses, hadiths, the words of the companions and the successors, Arabic and Persian poetry, and the narrations regarding the places where verses were sent down (Mecca or Medina) and the reasons for the revelation (asbab al-nuzul), the recitation (qiraat) and Israiliyyat. The exegete, Anqarawi, in the context of diraya method of tafsir, offered explanations for matters concerning fiqh, kalam, language and lexicology. In the last chapter, it is seen that he, as a Mawlawi sheikh, infers symbols (rumuz) from the verses. It can be said that while expressing his sufi explications, Anqarawi makes deductions based on allusive (ish'ari) and relative (i'tibari) interpretation.