Karıev, Aııtmamat2024-09-292024-09-292022https://doi.org/10.53718/gttad.1099716https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/1151741https://hdl.handle.net/20.500.14619/11327Araştırma konusu edindiğimiz bu makalede, özetle milattan öncesine kadar uzanan tarihî geçmişe sahip olan Kırgız halkının, kırsal bölgelerde ikamet etmelerinden ötürü zamanla oluşturdukları örfî hukuk sisteminin, 17.-19. asırlara gelindiğinde taknin ve tedvin çalışmaları ile başlattıkları girişimlerinin sonucunda meydana gelen “Erece-6” örfî hukuk kodifikasyon denemesi ile İslam hukuku mukayese edilmiştir. Giriş kısmında Kırgız halkının kısaca tarihine değindikten sonra, özellikle 1212 senesinden sonra bölgede hüküm süren Cengiz Han ve 1865 senesinden sonra da işgalci Çarlık Rusya politikasından ötürü, Kırgızların askerî cihetten önemli olan kırsal ve dağlık bölgelere çekilmeleri, bu çekilişle beraber 8. asırdan 18. asırlara kadar teşekkül eden örfî hukuk ile ilgili teâmülleri, bu örf-adetlerin oluşmasına etki eden faktörler, örfî hukuk sisteminin gündelik hayattaki yeri gibi konular ele alınmıştır. Sonrasında, Kırgız halkının hukuk algısı ve buna bağlı olarak, kendilerinin göçebe hayat şartlarına göre tesis ettikleri yargı sistemi, bu yargı sisteminin yapısı ve işleyişi, bu sistemde yer alan mahkeme organları, onların tayini, azli, maaşı, yargı sistemindeki hüküm çıkartma mekanizmi, mahkemelerde görülen konular işlenmiştir. Ardından, her toplumun düzeninin sağlanması için kaçınılmaz olan, yazılı olmayan ve kanun anlamı ifade eden örf-adetler esasında, hukuk kodifikasyonu denemesi olarak mezkûr örf-adetlerin yazılara dökülmesi, “Erece” adı verilen bu maddelerin kendi içinde kategorize edilişi, maddeler arası açıklamalar ve yorumlama işlemi gibi konular araştırılmıştır. Ayrıca, Kırgız halkının başında bulunan ve yargı yetkisine sahip olan biy ve manapların, yukarıda adı geçen maddeleri zamanın ve mekânın değişkenliği ve hukuk felsefesi gereği olarak, bazen bir araya geldikleri kurultaylarda değiştirebilmeleri ve bunun sebepleri incelemeye çalışılmıştır. En son olarak, 1907 senesinde günümüz Kırgızistan’ının Karakol (Prejevalskiy) şehrinde kabul edilen “Erece-6” hukuk kodifikasyonu denemesi, hukuksal anlamda ne tür karaktere sahip olduğu ve önemi üzerine durulmuş, Kırgız toplumundaki örf-adetlerin örfî hukuk karakterine bürünmesi, bu aşamada kanun hâmîleri olan biy ve manapların İslam hukukuna riayeti ölçüsü gibi konular detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Özet şeklinde dahi olsa, bu anlamda “Erece-6” hukuk tasarısında yer alan kırk maddenin her birinin İslam hukukundaki yeri tespit edilmeye çalışılmış, bütün hukuk dallarını içeren bu maddelerin hukuksal anlamda, yerine göre İslam hukukundan daha sağlam bir sisteme sahip olduğu müşahede edilmiştir. Bu maddelerden hareketle, Kırgızların Müslüman olmalarına rağmen mezkûr maddelerde bazen İslam hukukunun genel prensiplerinin dışına çıktıkları, insan merkezli çalışan bir örfî hukuk sistemini ön planda tuttukları gözlemlenmiştir. Makalemizde Türk hukuk tarihinde önemli anlam ifade eden Türk boylarının örfî ve şerî hukuk anlayışının bir arada mezcedilmesi, hayatın her alanında bu ikili hukuk sisteminin birlikte tatbik edilebilmesi konusunda, bu alandaki boşluğu dolduracak önemli bulgu ve kurgular elde edilmiştir.trinfo:eu-repo/semantics/openAccessArticle10.53718/gttad.1099716636862511517414